Noorse stamppot
In Zuid-Afrika sterven jaarlijks duizenden mensen
onnodig aan tbc. Het gebrek aan goede medicijnen is
daar een van de oorzaken van. Wie wel medicijnen
krijgt, moet om te genezen, een ijzeren discipline
hebben én veel geluk. Zoals Siyabulela Qwaka.
SPECTRUM 13
standplaats Noorwegen
Windy Kester
tegen helpen, kreeg ik een nieuwe
kuur met andere medicijnen. Die be
stond niet uit één, maar uit meerdere
verschillende tabletten per dag, met
daarnaast vijf keer per week een in
jectie. De pillen moest ik twee jaar
slikken, de injecties kreeg ik een
maand of acht." Maar ook toen ging
het niet beter en medio mei 2012 viel
de bom: Qwaka bleek te lijden aan
xdr-tbc, een extreem resistente tbc,
die resistent is tegen tenminste drie
van de voornaamste tbc-medicijnen.
Artsen Zonder Grenzen schat de ge
nezingskans van deze variant in
Zuid-Afrika op niet meer dan 20 pro
cent, maar dan alleen wanneer de
ziekte op tijd wordt vastgesteld én
wanneer de patiënt de juiste behan
deling krijgt én wanneer hij of zij de
kuur helemaal afmaakt.
Voor veel Zuid-Afrikanen is dit on
haalbaar. Zo gaat er meestal veel tijd
overheen voordat extreem resistente
tbc wordt vastgesteld. In Qwaka's ge
val duurde het bijvoorbeeld vijf
maanden voordat hij uitsluitsel had.
Hoe later de ziekte wordt vastgesteld,
des te lager de overlevingskansen. Bo
vendien hebben veel klinieken niet
de juiste diagnosemethoden.
Ook aan de behandeling van xdr-tbc
blijkt nogal het een en ander te schor
ten. Medicijnen zijn verouderd, niet
efficiënt en helpen niet altijd omdat
de tbc-bacterie steeds resistenter is
geworden. „Patiënten moeten dus
enorm veel pillen slikken, soms wel
twintig tabletten per dag en dat twee
jaar lang", aldus Jenny Hughes, coör
dinator van het tbc-programma van
Artsen Zonder Grenzen en Qwaka's
arts. „Een xdr-kuur van twee jaar be
staat soms wel uit 14.000 pillen en
meer dan 150 injecties."
Er zijn wel andere, betere medicij
nen, zoals het paardenmiddel Linezo-
lid. Maar dat is met 50 euro per tablet
veel te duur. Dit medicijn is dan ook
niet verkrijgbaar in de Zuid-Afrikaan-
se publieke gezondheidszorg, waar
van 84 procent van de bevolking af
hankelijk is. Wil je dit middel toch
gebruiken, dan moet je het zelf beta
len. „De gemiddelde behandeling
met Linezolid kost meer dan 35.000
euro", aldus Hughes. „Gelukkig kun
nen wij de pillen inkopen voor een
fractie daarvan, voor 5 euro per stuk.
Maar het probleem is dat wij slechts
een paar honderd patiënten kunnen
helpen. Het merendeel moet het
doen met verouderde, minder effec
tieve medicijnen, als deze er al zijn."
Zuid-Afrika kampt met veel
problemen op het gebied
van medicijnbevoorrading
van klinieken en ziekenhui
zen. Uit een onderzoek van verschil
lende humanitaire organisaties bleek
dat meer dan de helft van de klinie
ken vaak geen medicijnen als aids-
remmers, tbc-medicatie en vaccina
ties op voorraad heeft.
Qwaka: „Ik prijs mezelf gelukkig. In
mijn kliniek was Artsen Zonder
Grenzen aanwezig. Maar de meeste
klinieken in Zuid-Afrika zijn een
stuk minder goed georganiseerd.
Veel klinieken en ziekenhuizen heb
ben vaak niet eens de gewone
tbc-medicijnen, laat staan medicij
nen voor patiënten als ik. Ik heb ne
gen maanden lang injecties gehad.
Daarvoor moest ik elke dag naar de
kliniek."
Gelukkig had Qwaka weinig last van
vervelende bijverschijnselen. Andere
patiënten die afhankelijk zijn van ver
ouderde xdr-medicijnen lijden aan
misselijkheid, chronische diarree,
pijn, huidirritaties, verslechterd ge
zichtsvermogen, psychoses, para
noia, depressie tot zelfs doofheid.
„En dat twee jaar lang. Het is één van
de redenen dat veel anderen de be
handeling opgeven", aldus Qwaka.
Zijn ziekte dwong hem uiteindelijk
zijn baan op te geven. „Het was
zwaar, maar gelukkig kreeg ik steun
van mijn familie en ontving ik een
arbeidsongeschiktheidsuitkering van
93 euro per maand." Maar er was wel
het gebrek aan sociale acceptatie en
het stigma dat tbc in Züid-Afrika
nog altijd heeft. „Wanneer men
hoort dat je tbc hebt, wordt er al snel
gedacht dat je met hiv besmet bent",
zegt Qwaka. „Veel mensen gaan daar
om niet naar de dokter, omdat ze
bang zijn voor de sociale consequen
ties en de roddels. Mij interesseerde
het niet. Mijn prioriteit was om te
overleven. Het ergste van alles was
namelijk de onzekerheid, en de we
tenschap dat ik iets had waar ik aan
dood kon gaan. Daarmee werd ik el
ke ochtend, twee jaar lang, wakker."
Die vrees werd af en toe nog eens
versterkt door de wekelijkse steun
groep voor en door patiënten waar
Qwaka deel van uitmaakte. „Het
kwam regelmatig voor dat iemand
die het de week daarvoor goed deed,
was overleden. Ondanks alle pillen.
Dat was erg zwaar."
Qwaka kan zich de laatste dag van
zijn behandeling goed herinneren.
De zon stond hoog aan de hemel
toen hij voor de laatste maal naar de
kliniek ging. „Er was een feestje voor
me georganiseerd, met taart. Dat had
ik niet verwacht", glimlacht hij. „Er
waren mensen bij die nog met hun
behandeling bezig waren. Het mooi
ste was dat ik die dag een telefoontje
kreeg, met de mededeling dat ik was
aangenomen voor de baan waarnaar
ik had gesolliciteerd. Ik voelde me let
terlijk en figuurlijk herboren."
De Noorse minister van Voedsel en
Landbouw ontketende bijna een
volksopstand toen ze verklaarde
wel eens toe te zijn aan een nieuw
nationaal gerecht. Sinds mensen
heugenis eten de Noren fërik&l: stoofpot van
lam-in-kool, gekruid met peper en zout en gekook
te aardappels. Drie uur sudderen levert een verras
send smaakvol en mals resultaat op. Maar ja, wie
heeft daar tegenwoordig nog tijd voor? En het land
biedt zo veel meer dan schapenvlees. Wat is er mis
met de Noorse zalm, vraagt de minister zich af. Met
kabeljauw? Met streekgerechten?
Het was alsof ze Zwarte Piet wilde afschaffen. Tradi
tieloos! Schandalig! Handen af van de fërikül, klonk
het op Facebook, Twitter, in de tabloids en in discus
sieprogramma's op radio en tv.
Slechts enkelen durfden alternatie
ven te opperen. Zoals de goedkope,
onder studenten populaire diepvries
pizza. Zweedse lobbyisten noemden
de gehaktballetjes van Ikea. Sushi
werd genoemd vanwege de Noorse
grondstof, het neusje van de zalm.
Ooit vond ik die roze vis een grote
luxe. Gerookt op een toastje met
kerst of als een gebakken filet. Na
een half leven in zalmland num
mer 1, ben ik aan wat meer exotische
hapjes toe. Het arctische eetavontuur
bracht me daarom de afgelopen jaren langs eland
burgers, rendiergehaktballen en de perfect medium
gebakken walvisbiefstuk van de barbecue. Die wal
vis leidt in onze lokale supermarkt trouwens een
anoniem bestaan. Om de tere zieltjes van toeristen
te beschermen staat er geen naambordje naast de
hompen glanzend donker vlees.
Intussen is voor de kritische consument een bezoek
je aan de supermarkt de afgelopen tien jaar een stuk
aangenamer geworden. Verdwenen zijn de vanwe
ge de prijs gehalveerde komkommers. Naast het
merk Ekte Majones (Echte Mayonaise) liggen nu
drie, vier andere soorten. Met tranen in de ogen van
ontroering kocht ik (ongesneden) boerenkool en
witte asperges. De Noren nemen geen genoegen
meer met eenzijdig en saai eten. Oslo heeft inmid
dels drie sterrenrestaurants en er zijn steeds meer
markten met lokale produkten en biologisch geteel
de groente en fruit.
Zelfs Nederlandse etenswaren vinden langzaam
hun weg. De Goudakaas, steevast gespeld als Gauda,
is inmiddels overal verkrijgbaar, maar door de im
portheffing van 300 procent een luxe-produkt. In de
grote steden is maatjesharing verkrijgbaar. In mijn
Noorse kennissenkring is het nationale Nederland
se gerecht, boerenkoolstamppot, al bijna een klassie
ker. En onlangs opende in het gehucht Lillehammer
zowaar een Nederlands poffertjesrestaurant.
Andersom probeer ik bezoekende Nederlanders al
tijd van de geneugten van de Noorse keuken te la
ten proeven. Met als gevolg dat ze vaak hard moeten
werken voor hun kostje: zelf maïs of aardbeien pluk
ken bij de boer; het bos in voor veenbessen; op forel
of- toch weer - zalm vissen; kilo's garnalen pellen.
Geen wonder dat ook zij uiteindelijk vallen voor de
langzaam gekookte, niet vermoeiende, traditionele
lam-in-kool.
ZATERDAG 16 AUGUSTUS 2014
Het begon als
een hoestj e
Tbc en hiv
De tbc-bacterie werd in 1882
ontdekt door Robert Koch. De
Duitse arts kreeg hiervoor in
1905 de Nobelprijs voor de
Geneeskunde.
Tbc is de voornaamste doods
oorzaak in Zuid-Afrika: 12 pro
cent van de sterfgevallen is te
wijten aan deze ziekte, aldus
het Zuid-Afrikaanse bureau
voor de statistiek. Dat komt
neer op 65.000 sterfgevallen
per jaar. In Nederland sterven
jaarlijks 54 patiënten.
Tbc gaat in Zuid-Afrika hand in
hand met hiv. In 2012 werden
er 400.000 Zuid-Afrikanen
met het aidsvirus besmet.
Hiv-patiënten zijn door hun
verzwakte immuunsysteem
veel vatbaarder voor tbc. Naar
schatting is 70 procent van de
tbc-patiënten in Zuid-Afrika
seropositief.
reageren?
spectrum@depersdienst.nl
