Het kabinet draait
toezichthouders de
duimschroeven aan:
ze mogen niet meer
grossieren in bijba
nen en hun salaris
gaat naar beneden.
Dat is hard nodig,
maar nu slaat het
beleid door, waar
schuwen experts.
66 Waakhonden op
afstand van de
overheid zijn
beschermd tegen
waan van de dag
m
10 VERDIEPING
FALEND TOEZICHT
ef
Na alle schandalen van de
afgelopen jaren staan de
Nederlandse toezicht
houders er gekleurd op.
Als commissaris of lid
van de raad van toezicht
worden zij geacht be
stuurders van woningcorporaties, zieken
huizen en scholen in de smiezen te hou
den. Toch belandde een aantal grote, semi-
publieke instellingen aan de rand van de af
grond. Steeds was het hetzelfde liedje: de
toezichthouders stonden erbij, keken er
naar en snurkten rustig verder.
Zo gaf de raad van toezicht van onderwijs-
koepel Amarantis geen krimp toen bestuur
ders declareerden alsof het een lieve lust
was. Toen de directeuren allang niet meer
in dienst waren, kregen ze toestemming
om nog jarenlang in een dure leaseauto te
blijven rijden.
De commissarissen van woningcorporatie
Rochdale hadden niet door dat bestuurs
voorzitter Möllenkamp rond bleef rijden in
een Maserati, terwijl ze hem dat eerder
streng verboden hadden.
De commissarissen van Vestia hadden
geen enkel bezwaar tegen een loonsverho
ging van een ton voor corporatiedirecteur
Erik Staal, terwijl diezelfde Staal hen alar
merende brieven van de banken onthield.
Achteraf zagen ze pas in dat ze voor het lap
je waren gehouden. Maar ja, toen was de
tent al bijna failliet.
Het kon allemaal, maar het tij is gekeerd.
Dikke onderzoeksrapporten en zelfs een
parlementaire enquêtecommissie leggen
de vinger op de zere plek: natuurlijk, het
waren veelal directeuren en bestuurders
die door grootheidswaan en ambitie hun
onderwijsinstelling, woningcorporatie of
ziekenhuis aan de rand van de afgrond
brachten. Het ontbrak daarbij echter ook
aan stevige controle, constateert hoogleraar
governance in de semipublieke sector
Rienk Goodijk. Hij spreekt van systeemfou-
ten, maar ook van problemen in het ge
drag. „In de jaren '90 was het beeld nog
heel sterk van: ach, zo'n commissarisbaan
tje doe je er wel even bij. Je ging vijf keer
per jaar naar een vergadering en dat was
het wel. Een grote onderschatting van het
werk, blijkt nu."
Je kunt een ziekenhuis wel willen runnen
als een bedrijf, maar dan nog blijft het een
instelling met publieke verantwoordelijk
heden. Dat vraagt dus ook om commissaris
sen die verder kijken dan de vraag of er
wel genoeg heupoperaties zijn uitgevoerd.
Goodijk: „De kwaliteit van de zorg speelt
een minstens zo grote rol. Daar heb je men
sen voor nodig die de sector kennen en
dus niet iemand die toevallig in het net
werk van de bestuurder zit."
Misschien nog wel belangrijker: de commis
saris moet zich bewust zijn van zijn verant
woordelijkheid. Tot nu toe laten interne
toezichthouders zich nog weinig zien als
het misgaat. Goodijk: „Ze treden af en dat
was het dan. Ze zijn te weinig aanspreek
baar. Ik noem dat wegduikgedrag." Als de
commissarissen nou eens wat kritischer
waren geweest, zelf op onderzoek waren
uitgegaan en iets meer tijd in het toezicht
hadden gestopt - 'minstens 100 uur per
jaar', meent Goodijk-, dan was er mis
schien eerder aan de rem getrokken.
Dat signaal heeft de politiek goed verstaan.
De teugels zijn inmiddels flink aangehaald.
Zo is de bijbanenverzamelaars een halt toe
geroepen: vijf commissariaten is sinds 2013
het maximum. Daarnaast gaat de bezoldi
ging naar beneden: de commissaris mag
hoogstens 5 procent verdienen van wat de
bestuurder bij diezelfde instelling krijgt.
Dat zal ze leren. Het was hard nodig toe
zichthouders te laten merken dat toezicht
houden geen 'erebaantje' is, stelt bijzonder
hoogleraar economie en 'regulering van de
zorg' Marcel Canoy, die de regulering van
de zorgsector op de voet volgt. „Als die
mannen eindeloos commissariaten aan el
kaar kunnen rijgen, krijg je de grote schan
dalen van de afgelopen decennia, zoals bij
de corporaties."
Goodijk ziet dat de maatregelen nu al hun
vruchten afwerpen. Uit zijn langlopende
onderzoek blijkt dat het archetype toezicht
houder, een blanke 60-plusser, terrein ver
liest. Het commissarissenbestand verjongt
en ook neemt het aandeel vrouwen in ra
den van toezicht langzaam toe. Dat komt
vooral doordat de speurtocht naar commis
sarissen anders verloopt dan vroeger. „Je
ziet tegenwoordig veel meer advertenties
opduiken, terwijl vroeger vooral in eigen
kring werd gezocht. Kennis van de sector
is ook belangrijker geworden. Men ziet nu
ook wel in dat een burgemeester van een
middelgrote plaats niet automatisch ver
stand heeft van wonen."
Intussen maakt het kabinet plannen om de
toezichthouders in een nog strakker keurs
lijf te dwingen. Zo heeft minister Ivo Op
stelten (Veiligheid en Justitie, WD) een
wet in de maak die taken en aansprakelijk
heid van toezichthouders in de semipublie
ke sector zeer nauwkeurig vastlegt. Com
missarissen kunnen daardoor eerder ontsla
gen worden en schade kan op hen worden
verhaald. Ook vakministers spreken stevi
ge taal. Jet Bussemaker (Onderwijs, PvdA)
dreigt na het Amarantis-debacle veel eer
der gebruik te zullen maken van haar be
voegdheid om rechtstreeks in te grijpen.
Stef Blok (Wonen, WD) neemt alvast een
voorschot op de resultaten van de enquête
commissie: hij wil het financiële toezicht
op corporaties helemaal terughalen naar
het ministerie, tot ongenoegen van de sec
tor.
Goodijk vreest dat het kabinet doorslaat.
„Door al die incidenten ontstaat een over-
reactie, waarbij de overheid het toezicht
naar zich toe trekt. We zouden juist moe-
SNURKENDE TOEZICHTHOUDERS 20ö8 IJSSELMEERZIEKENHUIZEN 2009 ROCHDALE 2009 MEAVITA
Na vijftien jaar wanbestuur en ruziënde artsen De Amsterdamse woningcorporatie Rochdale Thuiszorggigant Meavita gaat failliet. Achteraf
wordt de stekker getrokken uit de fusie tussen ontslaat haar directeur 'Mr. Maserati' Hubert blijkt dat de administratie niet op orde was en
de IJsselmeerziekenhuizen in Emmeloord en Möllenkamp. Hij wordt beticht van zelfverrijking dat het bestuur zich bezighield met risicovolle
Lelystad. Daarvoor liepen patiënten infectiege- en dubieuze vastgoedtransacties. In een onder- projecten. Vakbond Abvakabo spant een zaak
vaar en ontstonden er miljoenentekorten. Op- zoeksrapport wordt vastgesteld dat de raad van aan om bestuur en toezichthouders aansprake-
eenvolgende raden van toezicht grepen nooit in. commissarissen flink is tekortgeschoten. lijk te stellen voor wanbeleid. Die loopt nog.
Toezicht op de
toezichthouder
door Francine Wildenborg en Laurens Kok
illustratie Censuur
Marcel Canoy
SCHANDE
KEURSLIJF
