10 SPECTRUM
Het is een zeer
Duits schouw
spel. Een groep
middelbare scho
lieren wordt op
een zonnige och
tend in Berlijn
rondgeleid door alweer een Gedenk
statte, waar ze worden geïnformeerd
over de verschrikkingen van de Twee
de Wereldoorlog. De zomervakantie
is begonnen, het Duitse nationale
voetbalelftal heeft zojuist de wereldti
tel in de wacht gesleept. Weken van
zomerpret in de leukste stad van Euro
pa staan deze jongeren te wachten.
Maar in de Gedenkstatte Deutscher
Widerstand aan de Stauffenbergstras-
se in Berlijn hangt de zware schaduw
van het verleden.
„Dit was de werkkamer van Claus
von Stauffenberg," vertelt de gids, „de
officier die de mislukte aanlag op Hit-
Ier op 20 juli 1944 pleegde." Lachend
stellen enkele jongeren zich op naast
een levensgrote zwart-witfoto van
Graf von Stauffenberg, wiens daad bij
een breed publiek bekend werd door
de film Valkyrie uit 2008 met Tom
Cruise in de hoofdrol. De jongens ma
ken snel een selfie. „Hij was best
lang!", roept er een.
In dit herdenkingsoord, onderge
bracht in een massief gebouw van de
Bundeswehr in Berlijn-Tiergarten,
worden Duitsers herdacht die zich
wél verzetten tegen Hitier en diens
boevenbende. Officieren - vaak van
adel - als Stauffenberg, studenten,
christenen, intellectuelen, socialisten,
kunstenaars: de morele elite van een
natie die destijds verviel tot barbarij.
Het waren er niet zo veel, maar wel
meer dan alleen de groep waarvan
Stauffenberg deel uitmaakte.
Met de Weisse Rose rond Sophie en
Hans Scholl en de Kreisauer Kreis, de
kring van politici en intellectuelen
met wie Stauffenberg ook contact
had, geldt de officieren-groep als de
bekendste Duitse verzetshaard tegen
de nazi's. Maar in het verzetsmuseum
worden ook de geschiedenissen van
individuele verzetsstrijders aan de ver
getelheid ontrukt.
Dat de voormalige werkkamer van
Stauffenberg zich hier bevindt, heeft
te maken met de historie van het ge
bouwencomplex, dat in de volks
mond het Bendlerblock heet - naar Jo-
hann Christoph Bendler, een negen-
tiende-eeuwse stadsbouwmeester.
Hitier bracht hier onder meer het op
percommando van de Wehrmacht on
der, dat geleid werd door generaal Ru
pert Olbricht, de spin in het web van
het officieren-complot. Olbricht verza
melde medestanders om zich heen,
onder wie luitenant-kolonel Claus
Schenk Graf von Stauffenberg. Stauf-
fenbergs deelname in de samenzwe
ring was belangrijk want hij had, op
grond van zijn functie als chef-staf
van het Reserve Leger, toegang tot
briefings met Hitler in de Wolfsschan
ze, het oostelijke militaire hoofdkwar
tier van de Führer in Oost-Pruisen.
Daar zou de mislukte aanslag op 20
juli 1944, dit weekeinde precies 70
jaar geleden, worden gepleegd.
Stauffenberg had besloten om zelf
een tas met explosieven te plaatsen.
Maar toen hij met de smoes dat hij
moest bellen de ruimte had verlaten,
werd de tas verplaatst. Bovendien wer
den Hitier en diens helpers tegen de
explosie beschermd door de dikke ta
fel waar zij zich overheen bogen om
stafkaarten te bestuderen. Vier aanwe
zigen kwamen om, Hitier raakte
De aanslag was nodig
om tot recht en
rechtvaardigheid terug
te kunnen keren
slechts licht gewond. Stauffenberg ge
loofde aanvankelijk niet dat de aan
slag was mislukt. Terug in Berlijn, in
het Bendlerblock, zette hij Operatie
Walküre in, die de machtsovername
moest regelen. Maar alles liep mis.
Nog diezelfde avond werden de be
langrijkste samenzweerders gearres
teerd en op de binnenplaats van het
Bendlerblock doodgeschoten. Op die
plek hangt nu een gedenksteen met
een krans en het opschrift: 'Hier stier
ven voor Duitsland op 20 juli 1944' -
dan volgen vijf namen, waaronder die
van Olbricht en Stauffenberg. Indruk
wekkender nog is de wand in het mu
seum met de portretfoto's van allen
die wegens hun deelname aan de
staatsgreep werden geëxecuteerd: in
totaal zo'n 150 mannen, onder wie
ook Stauffenbergs broer Berthold en
veel van hun vrienden. Zeshonderd
mensen werden gearresteerd.
Hoeveel moed moet iemand destijds
hebben gehad om weerstand te bie
den aan de nagenoeg perfecte totalitai
re staat? En hoeveel intellectuele
standvastigheid om door Goebbels'
krijsende nazi-propaganda heen te
kunnen prikken? Die vraag over de
kracht van het persoonlijke geweten
dringt zich in de Gedenkstatte
Deutscher Widerstand telkens op.
Lang was de belangstelling voor het
betrekkelijk geringe Duitse verzet
vooral een manier om iets anders dui
delijk te maken, namelijk hoe massaal
de onderwerping van het Duitse volk
aan het nationaal-socialisme was ge
weest. Het verzet was immers margi
naal. Maar met de afstand in de tijd
kwamen die verhalen losser van el
kaar te staan.
Dat Claus von Stauffenberg uitgroei
de tot een icoon van het Duitse ver
zet, is niet verwonderlijk. Hij was een
adellijke, katholieke officier. Een knap
pe, aristocratisch ogende man, muzi
kaal en dichterlijk, een oorlogsheld
die bij een Amerikaanse luchtaanval
in Noord-Afrika in 1943 z'n linkeroog,
rechterhand en enkele vingers van z'n
linkerhand verloor. Net als zijn broer
Berthold en andere jonge bewonde
raars was Stauffenberg gevormd door
de kring rond de dichter Stefan
Foto linksboven:
Adolf Hitler komt
aan op de Wolfs-
schanze, helemaal
links Claus von
Stauffenberg.
Kleine foto:
Stauffenberg met
zijn drie dochters.
foto's
Bundesarchiv
Foto rechtsboven:
De ruïnes van de
Wolfsschanze
waar Adolf Hitler
in 1944 ontsnap
te aan een moord
aanslag, is een ge
liefd uitstapje
voor toeristen,
foto HH
door Wierd Duk
Een
goede
Duitser
