Of het nu gaat om
voedselveiligheid of
woningbouw, zodra in
Nederland iets mis gaat,
klinkt de roep om beter
toezicht. Meer toezicht
lost echter niets op.
Minder overheidstoezicht
is veel beter.
14 SPECTRUM
opinie
J _j
Gewoon een huis of
flatgebouw bou
wen zonder bouw
vergunning en
zonder toëzicht
daarop? Dat moet
toch een gevaarlijk
zooitje worden! Toch is dat het sys
teem in Frankrijk en daar storten niet
meer bouwwerken in dan in Neder
land. Want ja, dat gebeurt in Neder
land, ondanks al het bouwtoezicht,
ook nog steeds. U herinnert zich toch
nog wel het instortende parkeerdek
bij een Van der Valk hotel in Tiel of
de verzakking van een appartemen
tencomplex in Amsterdam?
De Franse 'truc' is dat bouwers wel
verplicht goed verzekerd zijn. Bij com
plexe bouwwerken kijkt de verzeke
ring dan naar de echt cruciale zaken
op de bouwplaats, in plaats van dat,
zoals hier, een veelheid aan bouwplan
nen getoetst moet worden.
Hoe anders is de sfeer de laatste jaren
in Nederland. Na incidenten ontstaat
er in de politiek steeds een roep om
meer overheidstoezicht, die de media
gretig rondtoeteren. Na enige tijd
blijkt dan dat al dat toezicht alleen
maar lastig en duur is en roept de
Tweede Kamer om actie door de mi
nister. De daarop volgende zogenaam
de 'hervorming van het toezicht' le
vert dan minder toezichtslasten op,
omdat er simpelweg weer minder
overheidstoezicht wordt gehouden.
Een klassiek voorbeeld is de gebruiks
vergunning, die na de cafébrand in Vo-
lendam in 2001 werd ingevoerd. Het
uiterst domme optreden van een café
baas, die brandbare kerstversiering op
hing, was aanleiding om alle cafés in
Nederland extra te inspecteren en een
extra gebruiksvergunning te laten aan
vragen. Toen die kostbare operatie (be
taald door de horeca en daarmee ver
werkt in de bierprijs) na vijfjaar was
voltooid, werd terecht geconstateerd
dat dit niet alleen buitensporig duur
was, maar ook zinloos. Je kunt als
overheid namelijk niet elke avond bij
elk café controleren. De gebruiksver
gunning werd daarop weer afgeschaft.
Het kernprobleem van overheidstoe
zicht is goed zichtbaar in dit voor
beeld: de overheid kan helemaal geen
effectief toezicht houden in onze com
plexe maatschappij; zeker niet daar in
die maatschappij internationale pro
ductieketens een rol spelen. Als de
producenten zelf geen effectief toe
zicht organiseren, staat de overheid
machteloos.
Laten we maar eens naar de voedsel
veiligheid kijken, die volgens recente
X
alarmroepen in de gevarenzone zit.
Die voedselveiligheid is in Nederland
feitelijk groter dan ooit te voren, ter
wijl die sector eigenlijk geen over
heidstoezicht kent. De recente inci
denten met paardenvlees in de IKEA-
gehaktballetjes hebben echter geleid
tot het politieke besluit de Nederland
se Voedsel en Waren Autoriteit extra
capaciteit te geven om extra inspec
ties te houden.
Dat is evident onzinnig, want nog
steeds zal veel minder dan een promil
le van ons voedsel gecontroleerd kun
nen worden. Het echte toezicht wordt
uitgeoefend door multinationals in de
sector, die weten dat ze enorme kos
ten voor de kiezen krijgen als er iets
mis is met hun product.
De inzet op meer overheidstoezicht is
dan ook vooral een symbolische poli
tieke belofte dat de overheid echt wel
in staat is de samenleving te controle
ren. Die belofte is al decennia vals,
want zoals al gesteld: de wereld is veel
te complex om door de overheid te
worden beheerst. Na incidenten blijkt
het toezicht dan ook steeds gefaald te
hebben. In plaats dat daarvan geleerd
wordt, wordt de valse belofte gewoon
weer opnieuw afgegeven.
Kan het anders? Zekers, want in lijn
met het Franse bouwvoorbeeld en de
voedselproductie door multinationals
kan eigenlijk het meeste overheidstoe
zicht vervangen worden door meer
vertrouwen in de grote meerderheid
van producenten en in ketenaanspra
kelijkheid gecombineerd met een goe
de verzekeringsplicht.
Die cruciale ketenaansprakelijkheid
werkt als volgt: de minderheid van
boefjes levert zijn diensten natuurlijk
aan anderen. Die anderen profiteren
vaak van lagere kosten, omdat de boef
jes zich nu eenmaal niet aan alle re
gels houden. Diezelfde anderen zijn
66 Multinationals krijgen
enorme kosten voor de
kiezen als er iets mis is
met hun product
Aarnu
Wiskundige Ira
Helsloot is
hoogleraar be
sturen van vei
ligheid aan de
Radboud Uni
versiteit Nijme
gen. Voorheen
werkte hij bij
onder meer het
Nederlands In
stituut voor
Brandweer en
Rampenbestrij
ding, het COT
Instituut voor
Veiligheids- en
Crisismanage
ment en de
korpsleiding
van brandweer
Amsterdam-Am-
stelland.
door Ira Helsloot
illustratie Censuur
Toezicht is een
