Cijfers van het CPB
zijn nooit neutraal
CPB-ramingen hebben een vrijwel
onaantastbare status. Terwijl die cijfers
allesbehalve politiek neutraal zijn.
SPECTRUM 15
mensenrechtenschendingen.
De uitgebreide handelsrelaties zijn na
tuurlijk nooit officieel de reden voor
het uitblijven van kritiek. Stille diplo
matie, dat is de manier om lastige
boodschappen te communiceren. Zo
wordt de praktijk meestal verdedigd.
Nu zou daar zeker wat voor te zeggen
zijn, als dat ook tot resultaten leidt.
Daar is echter weinig van te merken.
Intussen neemt de repressie van vrij
heid van meningsuiting alleen maar
toe. Misschien dat door te zwijgen Ne
derland wel de indruk wekt de onder
drukking helemaal niet zo erg te vin
den. Wie zwijgt, stemt immers toe?,
luidt ook een bekend Arabisch gezeg
de. Stilzwijgen heeft kortom niet tot
zichtbare verbetering van mensen
rechten geleid.
De andere kant is natuurlijk: helpt
openlijke kritiek dan wel? Maak je
daarmee het gesprek over mensen
rechten met de machthebbers in Sau
di- Arabië niet bij voorbaat onmoge
lijk? De vraag is echter of die macht
hebbers überhaupt geïnteresseerd
zijn in dat gesprek, ook als dat achter
de schermen gebeurt. Die zijn op dit
moment namelijk vooral bezig de op
komst van grassroots-activisme voor
een vrijer, opener Saudi-Arabië de
kop in te drukken - of het nu gaat om
mensenrechtenorganisaties of infor
mele bewegingen van vrouwen die
hun recht om auto te rijden willen
claimen. Zoals de bekende Saudische
mensenrechtenadvocaat Waleed Abu
al-Khair schreef, vlak voor hij vorige
maand de gevangenis inging: 'Vrij
heid moet gecultiveerd worden, en
haar zaden zijn diegenen die grenzelo
ze offers maken'. Dan moet er echter
wel vruchtbare grond zijn om die za
den te laten ontkiemen.
In zijn brief schreef Waleed ook de
hoopvolle kreet: 'Er zullen altijd vrije
zielen zijn in deze wereld die zich
niet tot zwijgen laten brengen door
olie!' De Saudische vrije zielen heb
ben juist nu de steun van de vrije zie
len elders ter wereld, van de interna
tionale gemeenschap, en dus van mi
nister Timmermans, het hardst nodig.
Zij zullen die steun alleen ervaren als
deze concreet en zichtbaar wordt gege
ven.
Daarom roept Amnesty International
minister Timmermans op tijdens zijn
bezoek aan Saudi-Arabië de mensen
rechten openlijk aan de orde te stellen
en met name het lot van activisten
Raif Badawi, Mohammed al-Qahtani
en Abdullah al-Hamid. Zodat zij vrij
gelaten zullen worden en in vrijheid
hun mening kunnen uitten, ook als
die kritisch is ten opzichte van de Sau
dische machthebbers.
Op 17 mei stelde oud-
CPB-directeur Coen
Teulings in een inter
view dat de voordelen
van de invoering van
de euro voor de Nederlandse econo
mie overschat worden. Een politieke
rel brak uit en er werden Kamervra
gen gesteld. Maar de ophef toont voor
al hoe weinig politici en journalisten
begrijpen van de CPB-berekeningen
die zij intussen met bijna religieuze
eerbied behandelen.
De gewraakte opmerkingen gaan over
een boek dat het CPB uitbracht in
2011, Europa in Crisis. Het Centraal Plan
bureau over schulden en de toekomst van
de Eurozone. CPB-onderzoekers stellen
daarin dat de invoering van de euro el
ke Nederlander ongeveer een weeksa-
laris heeft opgeleverd. In het inter
view met De Telegraaf zegt Teulings
daarover: 'Economisch zijn de voorde
len van de invoering van één munt
niet zo duidelijk'. De krant plaatste bo
ven het op zich nauwelijks verrassen
de interview de sensationele kop:
'CPB overdreef voordelen euro'. Politi
ci en journalisten buitelden over el
kaar heen.
Natuurlijk waren de Europese verkie
zingen hiervoor de belangrijkste re
den. Maar op de achtergrond speelt
nog een ander probleem. CPB-ramin
gen hebben in de afgelopen decennia
een vrijwel onaantastbare status ver
worven in het politieke debat. Elke
partij stuurt zijn verkiezingsprogram
ma aan de nationale rekenmeesters,
die vervolgens mogen bepalen of de
daarin uitgesproken idealen meer of
minder banen opleveren. Als het CPB
zegt dat er 18 miljard euro bezuinigd
moet worden om in de komende tien
jaar onder de 3-procentnorm te blij
ven, of om over veertig jaar de zorg be
taalbaar te houden, dan is dit de waar
heid en niets dan de waarheid.
Iedereen die iets weet van het type
theorieën en modellen die het CPB ge
bruikt, begrijpt dat dit niet kan. Onge
veer in dezelfde tijd dat Europa in Cri
sis verscheen, lichtten drie CPB-onder
zoekers de Macro Economische Ver
kenningen van 1971 tot 2008 door. In
hun rapport Voorspellen in crisistijd con
cluderen zij dat de CPB-voorspelling
er jaarlijks gemiddeld 1,2 procentpunt
naast zit. Op een economische groei
of krimp van hooguit enkele procen
ten is dat aanzienlijk.
De onderzoekers concludeerden dan
ook dat 'de kans groot is dat het CPB
en andere ramingsinstanties ook een
volgende financiële crisis niet ade-
Politici en journalisten
zijn blind voor diepere
ideologische lading die
elk CPB-rapport heeft
quaat zullen voorspellen'.
Een voorspelling over de economi
sche groei is dan nog tamelijk eendui
dig. Een bewering zoals die over de
opbrengst van de euro, is eerder wat
wetenschappers een 'guesstimate' noe
men: een onderbouwde gok. De bron
voor dit cijfer is een rapport dat in
2008 werd opgesteld in opdracht van
de Europese Commissie. Hierin bere
kenden zeven economen dat de invoe
ring van de euro op de lange termijn
misschien een groei van 2,1 procent
van het bruto binnenlands product
zou kunnen opleveren. Het CPB-rap-
port vertaalde deze schatting voor het
bbp één op één naar een gemiddeld
weekloon in Nederland. Wetenschap
pelijk gezien kan dat al helemaal niet,
want er is geen enkele reden waarom
economische groei en salarisontwik
keling hand in hand moeten gaan. De
functie in het rapport was in ieder ge
val nog om te laten zien dat de gevol
gen van de euro relatief klein waren.
Pro-Europese politici en journalisten
zagen de bewering, maakten van de
gok een feit, en rekenden zich rijk. El
ke Nederlander krijgt er dankzij de eu
ro een weeksalaris - per wanneer? per
hoeveel tijd? - erbij. Wat wil je nog
meer?
Er is meer dan een vertalingspro
bleem tussen wetenschappers en pu
bliek. De boosheid richt zich op de
suggestie dat de slordige presentatie
van onzeker cijfermateriaal politiek ge
stuurd zou zijn. Dat laat vooral zien
hoe blind politici en journalisten zijn
voor de diepere ideologische lading
die elk CPB-rapport heeft. Juist de re
cente crisis zou hen moeten hebben
overtuigd dat economische voorspel
lingen alles behalve politiek neutraal
zijn. Tot aan de jaren zeventig maak
ten Keynesianen de dienst uit op de
West-Europese economische facultei
ten en in de politiek. Zij vonden dat
de markt baat had bij een actief ingrij
pende overheid, en het CPB leverde
Keynesiaanse adviezen. Vanaf de ja
ren zeventig werden deze opvattin
gen vrijwel volledig verdrongen door
het ongebreidelde enthousiasme voor
de vrije markt. De economische mo
dellen die het CPB sindsdien han
teert, omarmen de vrije markt als za
ligmakend. De ongekend heftige fi
nanciële crisis die uitbrak in 2008 leid
de niet tot substantiële aanpassingen
in de wijze waarop het CPB voorspel
lingen doet.
De diepe verontwaardiging over de
op zichzelf tamelijk onbeduidende uit
spraken van Teulings heeft dan ook
veel weg van de ontgoocheling van
een ware gelovige, die voor het eerst
ontdekt dat de priester, dominee of
imam ook maar een mens is die zijn
eigen interpretatie geeft van de Heili
ge Schrift. In plaats van alle pijlen te
richten op hogepriester Teulings, zou
den de verongelijkte politici en journa
listen er beter aan doen hun eigen kri
tiekloze bewondering voor de voor
spellende kracht van het CPB eens on
der de loep te nemen.
foto
ZATERDAG 31 MEI 2014
door Pepijn Brandon
Eduard Lampe
Pepijn Brandon
is postdoctoraal
onderzoeker so
ciale en econo
mische geschie
denis aan de
VU Amsterdam.
In 2013 promo
veerde hij cum
laude aan de
Universiteit van
Amsterdam.
A*.
