Fatsoenlijke behandeling verdachten em
Nederland onder
zoekt of transgen
ders als geslachts
aanduiding een X
in hun paspoort
kunnen krijgen.
Beter is het om
het geslacht bij
niemand meer te
vermelden.
Een humane
bejegening van
verdachten en ver
oordeelden in het
strafproces is geen
luxe.
De samenleving
heeft daar belang
bij. Bovendien is
niet iedereen in de
cel een boef.
14 SPECTRUM
T
U0ok U en ik zijn onder
omstandigheden in
staat de ernstigste
feiten te plegen
Er zijn landen in de we
reld waar transgen-
ders zich als 'derde
sekse' kunnen registre
ren. Dat kan sinds kort
in India, waar bepaal
de groepen transgen-
ders binnen de cultuur ook een eigen
plek innemen. En in Australië is het,
dankzij de vastberaden Norrie man
nor woman), mogelijk om een X in je
paspoort te krijgen.
In beide landen krijg je die X alleen in
je papieren als je transgender bent. In
Nederland wordt onderzocht of we
die X ook hier mogelijk moeten ma
ken. Nederland krijgt namelijk per 1
juli een nieuwe transgenderwet; een
wet voor transgenders die het ge
slacht op de geboorteakte willen wijzi
gen van M naar V of andersom.
Maar wat betekent dat als je je man
noch vrouw voelt, of juist allebei?
Dan heb je aan de keuze tussen M en
V niet genoeg. Een X kan dan uit
komst bieden. Zo'n X voorkomt bij
voorbeeld dat je door de overheid 'ge
meneerd' of'gemevrouwd' wordt -
en niet alleen door de overheid, maar
ook door tal van andere instanties die
gebruik maken van de Basisregistratie
Personen (BRP).
Het is echter de vraag of een X wel
zorgt voor erkenning van een 'derde
sekse'. Je zou zeggen dat het een te
ken van vooruitgang is: India en Au
stralië lopen gewoon op ons voor.
Toch is dat niet het hele verhaal. In
dia, Australië én Nederland kennen
een cultuur waarin je meer voorstelt
als vrouw en nóg meer als man. Als
mensen in de war raken over je ge
slacht, dan hoor je er gewoon niet bij.
Dat stigma lost een X niet zomaar op.
Erger nog, het is in te denken dat die
je juist in de problemen kan brengen.
Een blik op het ID-bewijs van een sol
licitant met een X erop, kan een werk-
gever met vooroordelen bijvoorbeeld
extra reden geven die persoon af te
wijzen.
Nou, kan je zeggen: we gaan gewoon
het experiment aan. Voer die X in en
geef die kleine groep transgenders
een grote erkenning. Dan zijn we er
maar vanaf. Maar wat als ze zwanger
worden, kinderen krijgen, naar het toi
let willen, willen sporten en ga zo
maar even door? Geslacht doordrenkt
onze overheid en samenleving. Een X
als geslacht is dan ook geen simpele
oplossing voor het probleem.
Wat is dan wel de oplossing? Eigenlijk
is het eenvoudig: hef registratie van
geslacht op. Geen M meer in het pas
poort, geen V en ook geen X, maar he
lemaal niks.
Dit lost ten eerste de problemen op
van transgenders die noch M, noch V
zijn. En ook die van transgenders die
wel M of V zijn: zij hoeven hun ge
slacht dan niet massaal te laten wijzi
gen als zij in transitie gaan. Zo maakt
het een heleboel administratieve
rompslomp overbodig.
Maar het reikt verder dan dat. Het is
in eerste instantie een kwestie van
principe. Discriminatie op grond van
geslacht is in Nederland verboden.
Het is voor de staat dan ook niet nood
zakelijk om te weten of iemand M, V
of iets anders is.
Dat betekent niet dat geslacht zou op
houden te bestaan. Oogkleur, etnici
teit en geloofsovertuiging worden ook
niet door de overheid geregistreerd,
maar bestaan desondanks nog steeds.
Transgenders die een geslachtsaanpas-
sende behandeling ondergaan, blijven
ook bestaan.
Wat het wel betekent, is dat geslacht
een persoonlijke aangelegenheid
wordt. Iets waarover je zelf de baas
bent. Een grotere erkenning kan een
mens niet krijgen. Het is de erken
ning van de eigen zeggenschap van
het individu; de erkenning dat de
overheid niets in je onderbroek of je
hoofd te zoeken heeft.
Er zijn ook tegenargumenten te be
denken. Voor het bevolkingsonder
zoek naar borstkanker moet op een an
dere manier worden vastgesteld wel
ke mensen borsten hebben. En - niet
de minste - het afstammingsrecht
moet het zonder 'vader' en 'moeder'
stellen.
Dit soort bezwaren lijken echter gro
ter dan ze zijn. Zo kan de huisarts re
gistreren of mensen in aanmerking
komen voor borstkankeronderzoek.
En een samenleving waarin geen on
derscheid wordt gemaakt tussen va
ders en moeders, zou recht doen aan
moderne ideeën over gelijkheid en
emancipatie. Zowaar zijn we dan aan
gekomen in een genderdiverse samen
leving, waarin je niet M, niet V, niet X
bent. Je bent gewoon jezelf!
De vraag is of de voordelen van het af
schaffen van geslachtsregistratie op
wegen tegen enkele praktische nade
len. Dat is helaas niet wat de overheid
nu onderzoekt. De X ligt daarom mo
gelijk eerst in het verschiet. Toch
hoop ik dat wij hier in Nederland nog
een stapje revolutionairder kunnen
zijn, door die X voor iederéén toegan
kelijk te maken en niet alleen voor
transgenders. Dan hoeven er geen
voorwaarden aangehangen te worden.
En dan betekent de X ook niet expli
ciet transgender, dus vreemd, dus ex
cuus om uit te sluiten. Toch zou ik
mij blijven afvragen: waarom registre
ren we geslacht dan nog?
Vrede zonder verzoening
leidt op den duur weer
tot oorlog. Daar ligt mis
schien wel een parallel
met het strafrecht. Uit
eindelijk moet de inzet van het straf
recht ook tot vrede leiden - tot rechts-
vrede, zoals dat wel wordt genoemd.
Die vrede is niet blijvend als niet ook
verzoening kan plaatsvinden. En dat
betekent dat het verstandig is niet te
veel in termen van wij en zij te den
ken. Ook verdachten zijn mensen en
verdienen het als medemens te wor
den behandeld - welke vreselijke fei
ten zij ook hebben begaan. Ik ben er
na 25 jaar in het strafrecht wel van
overtuigd dat een ieder - ook u en ik
- onder omstandigheden in staat zijn
de ernstigste feiten te plegen. Boeven
behoren niet tot een speciale catego
rie in de samenleving: mijn cliënten
zijn jong en oud, ze zijn rijk en arm,
hun ouders komen uit Groningen,
Rotterdam, Marokko, Engeland of Til
burg, ze zijn slim of heel naïef, ze heb
ben een baan of zijn werkloos, ze zijn
goed opgeleid of ze kunnen amper le
zen en schrijven. Maar ze zijn alle
maal mensen, met goede en met slech
te eigenschappen. De dief, de hennep
teler, de pedofiel, de moordenaar, de
dronken rijder, de man die zijn vrouw
heeft mishandeld: op enig moment
komen ze allemaal terug in de samen
leving. Die samenleving is erbij ge
baat, al is het maar om waar mogelijk
herhaling te voorkomen, dat die men
sen niet als uitschot worden behan
deld en dat ze een nieuwe kans krij
gen. Daarom was het protest tegen de
komst van Benno L. in Leiden, hoe be
grijpelijk dat voor veel mensen ook is,
uiteindelijk een verkeerd signaal. Emo
ties zijn begrijpelijk, oproepen tot ge
weld schaadt uiteindelijk de samenle
ving.
Een fatsoenlijke, humane bejegening
van verdachten en veroordeelden in
het strafproces is, kortom, geen luxe
die wordt gepropageerd door softies
en mensen die buiten de maatschap
pelijke realiteit staan. Zij is bittere
noodzaak om niet alleen tot vrede -
rechtsvrede - te komen, maar ook tot
verzoening. Die verzoening is uitein
delijk in het belang van de gehele sa-
Sophie Schers
is beleidsmede
werker bij
Transgender
Netwerk Neder
land (TNN), de
landelijke belan
genorganisatie
voor transgen-
ders. Sinds
2012 is zij van
uit TNN betrok
ken bij de tot
standkoming
van de nieuwe
transgender-
wet.
Stijn Franken is
hoogleraar
strafrecht en
strafproces
recht aan de
Universiteit
Utrecht Daar
naast is hij advo
caat in hetzelf
de vakgebied.
Dit is een ver
korte versie
van een lezing
die hij onlangs
hield.
door Sophie Schers
Niet
M,V
ofX,
maar
niks!
a reageren?
opinie@depersdienst.nl
door Stijn Franken
