Klokkenluisterend leiderschap
66 Door therapie
vond ik rust en
leerde voldoening
te zoeken in
andere dingen
16 GEZOND
ilSI
GRIJS GEBIED
Marcel Olde Rikkert
Wat hebben een veel
te lage suikerspiegel
bij een zieke oudere,
een melding van hui
selijk geweld en een klokkenlui
der van bankfraude in godsnaam
met elkaar te maken? Het zijn al
le drie alarmsignalen in com
plexe systemen die hun samen
hang verliezen. Zowel het mense
lijk lichaam,'het gezin, als een
groot bedrijf is zeer complex en
wordt door vele positieve terug
koppelingen bijeen gehouden. Al
lemaal zijn ze gericht öp overle
ving en voorspoed. Onze banken
koppelden dit streven helaas aan
het maken van zo veel mogelijk
winst. Voor topbestuurders was
dit het hoogste doel. Zij werden
hiervoor beloond met hoge pre
mies en koppelden hun medewer
kers vervolgens, met vergelijkba
re prikkels, aan malafide produc
ten. Iedereen werd op zijn eigen
niveau verbonden met het sys
teem, opgestart door net-niet in
tegere bestuurders. laar na jaar
versterkte de verkeerde samen
hang zich en werden de misstan
den in de banksector steeds gro
ter. Evenzo kunnen in een gezin
persoonlijkheidsproblemen, alco
hol en andere ongezonde prik
kels langzaam leiden tot steeds
meer huiselijk geweld, zonder
dat correctie optreedt. In het
menselijk lichaam is het met al
onze organen, die samenwerken
als sterk gekoppelde onderaanne
mers, niet anders. larenlang een
beetje te hoge bloeddruk, of een
beetje te veel eten of drinken, le
vert steeds grotere schade op aan
hart, bloedvaten en andere orga
nen. Tot het ineens te veel wordt
in bedrijf, gezin of lichaam en er
een kantelpunt of crisis ontstaat.
Deze crises laten zich geen van al
le goed voorspellen. Daarvoor spe
len na jaren van groei en ontwik
keling van die complexiteit in die
verschillende systemen te veel
factoren en positieve terugkoppe
lingen een rol. Leiderschap, goed
of fout, blijkt cruciaal. Een beetje
fout, niet helemaal integer, heeft
uiteindelijk toch rampzalige ge
volgen. De sterke onderlinge af
hankelijkheid, ontstaan door her
haalde beloning en andere posi
tieve terugkoppelingsmechanis
men, verklaart waarom vrijwel
niemand vanuit het systeem zelf
een signaal afgeeft dat het niet
goed gaat. Tot een herhaaldelijk
mishandelde vrouw het durft te
melden. Of tot de Assanges en
Snowdens de noodklok luiden.
Zo kan ook de lage suikerspiegel
het noodsignaal zijn bij een oude
re patiënt, dat zijn organen sa
men falen.
Wanneer de klokkenluiders hun
werk hebben gedaan, is het tijd
voor verandering. Soms is dat fail
lissement, scheiding of overlij
den. Maar zaken kunnen ook be
ter gaan. Bij patiënten komt, zelfs
op hoge leeftijd, onverwachte ge
nezing voor. Als de dokter het
alarmsignaal maar tijdig oppikt.
Laten we, na al die aandacht voor
de klokkenluiders, nu de luiste
rende leiders zoeken, die de klok
ken tijdig horen. In plaats van ho
rende doof, tevergeefs het vege
lijf willen redden.
In Nederland hebben één miljoen mensen een hart- en vaatziekte. Hun leven verandert vaak
ingrijpend en de behoefte om die ervaring te delen is groot. Wanneer ga je bijvoorbeeld weer
terug aan het werk? Hoe doe je dat zonder angst en stress? De Hart&Vaatgroep houdt
lotgenotenbijeenkomsten waarin deze en andere thema's aan de orde komen.
i
et gevoel dat je niet
meer meetelt, vond ik
het allerergste", vertelt
Alex Feij (63) achter
een glas witte wijn in
Café de Vreede in
Maastricht. Martin De-
guelle (61), aan de andere kant van het tafel
tje, knikt begripvol. „Ie kunt niet meer wat
je voorheen wel kon en het kost tijd om
dat te accepteren."
De twee mannen zijn beiden hartpatiënt
en trouwe bezoekers van het
Hart&Vaatcafé dat elk kwartaal plaatsheeft
in Maastricht. Doel van deze bijeenkom
sten is patiënten met hart- en vaatziekten,
en hun partners, op een gezellige manier
ervaringen te laten uitwisselen. „Even lek
ker kletsen, gaat nou eenmaal makkelijker
in een kroeg dan in een vergaderruimte",
lacht icd-verpleegkundige Bianca Vorster-
mans. De medewerkster van het hart- en
vaatcentrum Maastricht Universitair Me
disch Centrum is een van de initiatiefne
mers van het allereerste Hart&Vaatcafé in
deze omgeving. In de rest van het land or
ganiseren lokale afdelingen van de
Hart&Vaatgroep soortgelijke cafés. Daar
naast zijn er tal van andere informatie- en
lotgenotenbijeenkomsten zoals kookwork-
shops en fietstochten.
Het gros van de pakweg 40 lotgenoten in
Café de Vreede is boven de 60. Ze vinden
het fijn te praten met mensen die hetzelf
de meemaakten. Deguelle: „Je merkt dat je
niet de enige bent, krijgt tips waar je echt
iets mee kunt. Soms kun je een ander ge
ruststellen met je eigen verhaal."
De Hart&Vaatcafés worden altijd opge
bouwd rond een bepaald thema. Een pro
fessional of ervaringsdeskundige geeft een
presentatie die aanleiding geeft om vragen
te stellen of met elkaar in gesprek te gaan.
Het thema vanavond is 'Weer aan het
werk'. Er is één gulden regel: je moet niet
te snel willen, maar ook niet te lang wach
ten met het oppakken van je baan, zo blijkt
uit het verhaal van ergotherapeut Yvonne
Curvers van revalidatiecentrum Adelante
in Hoensbroek. „Hoe minder hartpatiënten
op een gegeven moment hoeven doen, des
te minder uit hun handen komt", weet zij
uit ervaring. „En dat is niet goed voor hun
gevoel van eigenwaarde."
Wat kun je doen om de kans op een goede
terugkeer op het werk te vergroten? Het
antwoord is hartrevalidatie. Maar lang niet
alle patiënten kiezen ervoor. Ook omdat ze
niet voldoende beseffen dat revalidatie ge
richt is op zowel fysiek als psychisch her
stel. En dat revalidatie je leert stap voor
stap weer aan het werk te gaan en het le
ven weer op te pakken. Curvers: „Kenmer
kend voor hartpatiënten is de angst voor in
spanning, verminderde concentratie, stress
en extreme vermoeidheid. Hartrevalidatie
helpt mensen beter naar hun lichaam te
luisteren en hun klachten te duiden. Voel
ik echt iets of is het inbeelding? Als de
cliënt wil, bespreken we samen met de be
drijfsarts, werkgever of teamleider wat ie
mand nog wel en niet kan. Op basis daar
van maken we een helder stappenplan.
Veel bedrijven schieten tekort in de om
gang met zieke medewerkers, omdat ze de
kennis niet hebben. Dat zorgt weer voor
onnodige spanning die je er als hartpatiënt
net niet bij kunt hebben."
Heel herkenbaar allemaal, zegt ambtenaar
Feij. Het is allemaal gesneden koek voor
hem, maar dat maakt niet uit. „Het gaat
juist om herkenning en erkenning." Ook
Feij wilde na een operatie aan zijn hartklep
zo snel mogelijk weer fulltime aan het
werk; dat bleek onmogelijk. „Ik was ex
treem moe en zat lange tijd thuis. Toen ik
uiteindelijk vier uur per dag aan de slag
mocht, bleek er geen werk meer voor mij
te zijn. Ze wisten niet wat ze met me aan
moesten. Ik hield mezelf,een half jaar met
niets bezig. Dan loopt je zelfvertrouwen
wel een flinke deuk op." Nu liggen er weer
genoeg taken op zijn bord. „Toch vind ik
het nog altijd vreselijk om klokslag twaalf
naar huis te gaan. Ik voel me een klaploper
van de maatschappij."
„Je moet echt een nieuwe invulling zien te
geven aan je leven", erkent Martin Deguel
le. In 2011 kreeg de voormalig human re
source manager een hartstilstand. Toen hij
een jaar later rustig ging joggen volgde een
tweede attack. Werken kan niet meer, net
zo min als hardlopen, wat hij met een hele
rits marathons op zijn naam het allerliefste
deed. „Dankzij een gesprek met een ver
pleegkundige in het Hart&Vaatcafé kwam
ik bij een psychiater terecht. Door therapie
vond ik rust en leerde voldoening te zoe
ken in andere dingen. Ik ging schilderen,
golfen, volgde zelfs een imkercursus om
maar iets te blijven doen. Het is niet an
ders. Ik ben tevreden hoor, blij dat ik er
nog ben. Maar eerlijk is eerlijk: als ik een
hardloper zie, springen de tranen me nog
steeds in de ogen."
Marcel Olde Rikkert is professor in de
geriatrie.
Het leven oppakken
na hartproblemen
door Ingrid Beckers illustratie Jos Diender
Hartpatiënt Martin Deguelle
reageren?
gezondheid@depersdienst.nl
