Publeaks, de website
waar klokkenluiders
hun documenten
kwijt kunnen, is een
halfjaar online.-
Is het een succes?
66 Het is een grote
grabbelton,
waarbij soms
iets aardigs
naar boven komt
8 VERDIEPING
PUBLEAKS
Eén ding is zeker: Henk Krol
is geen fan van Publeaks. De
voormalig fractievoorzitter
van 50PIUS is tot nu toe het
bekendste slachtoffer van de
website voor anonieme klok
kenluiders. Gelekte docu
menten over het niet afdragen van pen
sioenpremies door Krol, in zijn tijd als baas
van de GayKrant, leidden tot publicaties in
de Volkskrant. Krol moest daarna opstap
pen als leider van de ouderenpartij.
Het vertrek van Henk Krol is niet het enige
wat zes maanden Publeaks.nl, de website
waar klokkenluiders anoniem en digitaal
beveiligd documenten en informatie kun
nen lekken naar verschillende Nederlandse
media, heeft opgeleverd. Zo bleek uit een
ander document dat een interim-bestuur
der bij zorginstelling Humanitas 100.000
euro declareerde voor een maand werk.
Dat bedrag lag ver boven de vaste norm
voor salarissen in de zorg. De bestuurder
stapte op na de publicatie.
Het is mooi, maar nog lang niet genoeg,
zegt Teun Gautier, één van de oprichters
van Publeaks. Gautier, tot voor kort uitge
ver van opinieblad De Groene Amsterdam
mer, bedacht het project toen hij in een
krant las over een vondelingenluikje in Bel
gië. „Toen dacht ik: dat zou er voor de me
dia ook moeten zijn." Een anoniem luikje
dus, waar mensen iets kwetsbaars kunnen
achterlaten. „Het is een bekend gezegde:
geef een man een masker en hij vertelt de
waarheid." Publeaks, zo is de gedachte, ver
hoogt het controlerend vermogen van de
pers en kan misstanden aan de kaak stel
len. Het plan werd verder uitgewerkt met
het Netwerk Democratie en de Volkskrant.
In september 2013 ging Publeaks live. Nu is
het een platform waar klokkenluiders hun
documenten kwijt kunnen aan 54 verschil
lende media: van landelijk tot regionaal,
van tv tot internet-only. De documenten
belanden via encryptie (versleuteling van
gegevens) en een zogeheten Tor-netwerk
(zie kader) bij de media van keuze van de
klokkenluider. Zij zien niet van wie de in
formatie afkomstig is, maar kunnen de
klokkenluider wel vragen alsnog contact
op te nemen.
Nederland liep voorop, maar inmiddels ko
men er steeds meer soortgelijke klokkenlui-
dersprojecten. Het roemruchte Amerikaan
se magazine The New Yorker heeft haar ei
gen Strongbox, in Italië is er Mafïialeaks
(uiteraard voor tips over de maffia) en in
Afrika bestaat Wildleaks (voor klokkenlui
ders over misdaden tegen wilde dieren en
bossen). Ook bij Wikileaks, waarvan Julian
Assange de oprichter is, kan anoniem ge
lekt worden: de site openbaarde onder
meer honderdduizenden geheime Ameri
kaanse defensiedocumenten.
De Volkskrant hield aan Publeaks al de
twee bovengenoemde scoops over. Maar,
zegt Volkskrant-redacteur Jeroen Tromme
len, met Publeaks alleen ben je er niet. Dat
bewees de tip die binnenkwam over Henk
Krol. „De inhoud van die tip bleek voor de
helft niet te kloppen en dat was juist de
helft waarmee we in eerste instantie aan
de slag gingen." Pas na veel journalistiek
handwerk (bellen, mailen en bronnen zoe
ken), bleek er wel degelijk iets aan de hand
te zijn. Het leidde twee weken later tot een
verhaal in de krant. Het verhaal is inmid
dels genomineerd voor De Tegel, de jaarlijk
se prijzen voor de beste journalistieke pro
ducties.
De Volkskrant krijgt via Publeaks ook veel
tips binnen die tot niets leiden. Tromme
len: „Het is een grote grabbelton, waarbij
soms iets aardigs naar boven komt. Maar
daarvoor moet je wel alles uitpakken."
Ook het Algemeen Dagblad hield een goed
verhaal over aan Publeaks. De krant wist
eind vorig jaar te melden dat onder het per
soneel van de bibliotheek in Rotterdam
grote onrust was ontstaan over een reorga
nisatie. Anonieme personeelsleden lekten
interne documenten naar de krant.
„We krijgen gemiddeld één tip per dag bin
nen, maar de meeste tips zijn moeilijk te
controleren of niet concreet genoeg", zegt
Jeroen de Vreede, coördinator van de onder-
zoeksredactie bij het AD. Toch wil hij
Publeaks niet afschrijven. „Grote, landelij
ke nieuwsverhalen heeft het ons niet opge
leverd. Maar dat verandert misschien nog:
één goede tip kan genoeg zijn."
Voor De Vreede is Publeaks niet meer dan
een 'anonieme postbus'. Het AD krijgt nog
altijd de meeste bruikbare tips binnen via
de klassieke bruine envelop die op de deur
mat van de redactie ploft. „Maar er is niets
mis mee om via Publeaks een extra lekmo-
gelijkheid aan te bieden."
Dat vindt ook Gerson Veenstra, chef nieu
we media bij regionale omroep RTV Oost.
Hij had wel zijn twijfels bij aanvang van
Publeaks. „Is het wel helemaal kies men
sen actief op te roepen om geheime docu
menten te lekken?", vroeg Veenstra zich af.
„Je biedt namelijk ook kwaadwillenden de
voordelen van een anoniem platform."
Toch ziet de omroepman meer voor- dan
nadelen. „Als klokkenluiders iets aan de
kaak willen stellen, kunnen ze dat nu in ie
der geval op een relatief veilige manier
doen."
Misstand?
Meld het
anoniem
door Cyril Rosman en Peter Winterman
illustratie Mark Reijntjens
Jeroen Trommelen
