Het kwartje dat (ook) viel
GEZOND 19
4
GRIJS GEBIED
Marcel Olde Rikkert
Het gedroomde Zwitserle-
vengevoel van onbekom
merd genieten van het
pensioen, doet velen on
terecht opzien tegen oud en
kwetsbaar worden. Een skivakan
tie is daar de beste remedie te
gen. Wat geriaters studenten le
ren met speciale verouderings-
pakken, voelt u meteen op ski's.
Bewegen met pijn, duizeligheid
en desoriëntatie blijkt ineens
zeer de moeite waard!
Deze ervaring deed ik afgelopen
week zelf op tijdens onze skiva
kantie in Zwitserland. Vanaf de
eerste dag had ik pijn in mijn voe
ten en benen en liep ik na het ski
ën stijf en krom, bijna zoals een
95-jarige. Door de mist zagen we
op de tweede dag geen hand voor
ogen. Ik werd er duizelig en wan
kel van en viel herhaaldelijk. Het
deed mij denken aan de oudere
patiënten die we op onze valpoli-
kliniek zien, om hun valneiging
te verminderen. Voor ons als jon
gere dokters is hun angst te val
len en die soms maakt dat ze niet
meer kunnen of willen lopen, on
voorstelbaar. Totdat je zelf met
dichte mist, niet goed geoefend
op een skipiste staat. Dan valt het
kwartje.
Het verschil in conditie en tech
niek met mijn twee zonen, maak
te ook dat ik me een stuk ouder
dan mijn 51 jaar voelde. Koen, on
ze soepeitjes snowboardende
zoon van 15, kon bovendien veel
beter dan ik de weg onthouden
tussen al die witte, bijna identie
ke weggetjes. Dat alles, samen
met de capriolen van kleine,
waarschijnlijk op ski's geboren
Zwitserse kinderen met elasti
sche benen, maakte dat ik me na
korte tijd een kwetsbare grijsaard
voelde.
Maar ondanks al die pijntjes en
beperkingen was het prachtig en
heb ik, na het optrekken van de
mist, genoten van de weidse, stoe
re bergen, uitvergroot door mijn
eigen nietigheid. Niet in het
minst wanneer ik, als de ski's uit
mochten, naar het bad kon strom
pelen en mijn benen kon verzor
gen. Zelfs met dit zeer oude en
kwetsbare gevoel, voelde mijn
kwaliteit van leven dus zeer
goed, meestal uitstekend. De nog
veel oudere mannen en vrouwen
die ik op de piste zag genieten,
stemden mij hoopvol. Het leven
in die kwetsbare toestand blijft
blijkbaar nog lang de moeite
waard. Wie al vroegtijdig vreest
voor zijn oude dag, kan ik daar
om zo'n skivakantie van harte
aanbevelen. Daar komt bij, dat
een recente Salzburger studie
met skiërs van boven de 65, heeft
uitgewezen dat skitraining de
kwaliteit van leven én gezond
heid van hart en bloedvaten ver
betert. Opmerkelijk is verder dat
niemand zijn skivakantie voortij
dig afbreekt, terwijl velen verkla
ren de handdoek in de ring te
gooien bij de eerste tekenen van
kwetsbaarheid op hoge leeftijd.
Men lijdt het meest van het lij
den dat men vreest. Mijn advies:
vergeet het irreële Zwitserleven-
gevoel, maar ervaar het 'Zwit-
ser-ski-gevoel', voordat u ver
strekkende beslissingen neemt!
Wegdromen bij mooie
kleuren of in haar
eentje op zolder
spelen. Dat waren de
zeldzame momenten
waarop José
Fernanda van haar
verder gewelddadige
jeugd genoot.
vervolgens zei dat ik klappen kreeg, dat als
sfeerbedervend werd beschouwd."
De enige van het gezin met wie Fernanda
nog sporadisch contact heeft, is oudste zus
Els. „Ik voel me schatplichtig, omdat zij des
tijds mijn eerste rugoperatie in Engeland
heeft betaald. Behalve dat zij mijn ouders
ook haat, hebben we weinig raakvlakken.
Zij is weieens begonnen over begrip voor
mijn vader. Dat heb ik direct afgekapt. Ik
heb geen zin mijn ouders te begrijpen."
Fernanda vindt dat zij door hen een heel
moeilijk leven heeft gehad. „Wel een rijk le
ven, maar erg lastig. Ik ben veel tijd en
energie kwijtgeraakt aan opkrabbelen. En
aan verkeerde keuzes maken en aan bang
zijn. Als ik dacht dat ik mijn vader ergens
had gezien, zat ik hele dagen zo - ze steunt
haar hoofd in haar handen - aan tafel."
Schade is er zeker. Van haar rug heeft ze
nog steeds last. En ze 'haalt alsmaar aan
dacht in'. „Als de groenteman aardig tegen
me doet, ben ik de hele dag in de wolken."
Vier jaar therapie maakten dat ze in staat
was het boek te schrijven. Sinds een jaar
beëindigt ze de dag zonder overmatig alco
holgebruik. „Alcohol is heel venijnig, maar
was lange tijd een vorm van medicatie."
Als ik wegga, blijft ze in de veilige deur
post staan. Ze heeft door haar gewelddadi
ge jeugd straatvrees. Op een snel, vast rond
je door de supermarkt na, komt ze niet ach
ter de gesloten vitrages vandaan.
Kunstenares José Fernanda
(63) groeit op als derde kind
van zes in een ogenschijnlijk
keurig katholiek gezin in Nij
megen. „Mijn leven was
toen niet leuk", vertelt ze. Ze
schreef er een indringend
boek over: Weerloos: de overlevingsstrijd van
een mishandeld kind.
Hierin schetst ze het gezinsleven, met een
vader die werd gerespecteerd als politie
man, maar binnenshuis klappen uitdeelde.
„Ik voelde het niet, liet het maar over me
heenkomen. Als ik uit school kwam en hij
zat al in zijn hoge stoel, dan daagde ik mijn
vader soms uit. Hé, vieze dikke papzak,
moest je nog wat", riep ik dan. „Het hing
me toch boven het hoofd en zo had ik het
maar vast gehad." Terwijl haar vader haar
sloeg tot ze omviel en haar daarna.in haar
rug trapte, bladerde haar moeder in een
tijdschrift of zat te handwerken. „Houd
toch op, ze is het doodslaan niet waard",
kwam als enige reactie.
Het gezin kampte, als het om de kinderen
ging, met chronisch geldgebrek. Zo kon er
geen pofbroek af voor losé, verplicht in de
gymlessen. Maar het ouderpaar ging wel
veertien dagen op vakantie naar Frankrijk;
José en haar broertje en zusjes aan de zor
gen van hun oudste zus Els toevertrou
wend. „Als wij het kunnen, kun jij het
ook", werd tegen haar gezegd. Van het huis
houdgeld dat haar ouders hadden achterge
laten, kon Els niet meer dan elke dag een
bak nasi of bami kopen, waarvan ze alle
maal moesten eten.
Tekenend voor de verwaarlozing was een
uitje naar de carnavalsoptocht in Keulen.
Terwijl het gezin weg was, lag baby Walter
in de kinderwagen in de tuin. „En dan wer
den mijn ouders boos omdat de buur
vrouw Walter mee naar binnen had geno
men. 'Waar bemoei jij je mee', kreeg ze
dan te horen. 'Wij hebben vijf kinderen
grootgebracht, en die zesde lukt ook wel'."
De kunstenares beschrijft haar nare erva
ringen met haar inmiddels overleden
ouders, met wie ze lang geleden het con
tact verbrak, op 'pure' wijze. „Vind je dat
schokkend? Die reactie krijg ik wel meer.
Zelf realiseerde ik me tot voor kort niet
hoe dramatisch mishandeling is, omdat ik
zelf niet anders heb gekend."
Pas na het schrijven van haar boek googelt
Fernanda op kindermishandeling. „Hon
derdduizend meldingen per jaar, ik ben me
rot geschrokken." Het enige verheugende
hieraan is dat er hopelijk meer alertheid is
gekomen. In haar jeugd keek iedereen een
andere kant op, ook de huisarts. Die hecht
te nota bene haar kapotgeslagen lip, maar
droeg Fernanda vooral op zich een beetje
rustig te houden en haar vader niet zo
boos te maken.
„Zelfs tijdens de operaties die ik aan mijn
rug heb moeten ondergaan - de mishande
ling stond steeds vermeld - heeft nooit ie
mand gezegd, 'dat is naar wat u hebt door
gemaakt'. Dat ik er met niemand over kon
praten, heb ik mijn hele leven lang als een
dubbele straf ervaren. Wie een been
breekt, mag dat vertellen, maar voor het ui
ten van verdriet is geen plaats. Ik heb zo
vaak meegemaakt dat als iemand vertelde
'ik ging altijd met mijn vader skiën', en ik
DINSDAG 18 MAART 2014
Marcel Olde Rikkert
is professor in de geriatrie.
José Fernanda - Weerloos; de overlevingsstrijd
van een mishandeld kind,
uitgeverij De Kring, 16,95 euro.
reageren?
gezondheid@depersdienst.nl
Weerloos achter
gesloten vitrages
door Dora Rovers
José Fernanda beschrijft in haar boek Weerloos nare jeugdervaringen met haar inmiddels overleden ouders, foto Rein van Zanen
