Op déze manier
blijven het leuke
vragen in En/Of
Nie alleên dunen en strange!
CULTUUR 41
En/Of. Vreemde titel
(wel een beetje Judith
Herzberg-achtig). Er
gens ook wel weer te
snappen. Want dit to
neelstuk gaat over een driehoeks
verhouding. Dat betekent meest
al: de één EN de ander oftewel de
één OF de ander.
En/Of wordt normaal gezien ook
gebruikt in alle gevallen waarin je
niet kunt kiezen. Of waarin je
juist mag kiezen. Dat is al zo bij
de rolverdeling. Vrouw vrouw 2
en man zijn allemaal 'en/of.
Vrouw 2 bijvoorbeeld is de jonge
re zuster van vrouw en/of niet.
De man (Wil en/of Henry) is on
geveer 30 en/of 50 jaar oud.
In een interview met Ischa Meijer
zei Judith Herzberg in 1984:
„Mijn toneelstukken zijn in we
zen complexe poststukken: brie
ven aan de acteurs en actrices, aan
de regisseur, aan het publiek."
Dat was één jaar voor ze 'EnOf
schreef. Het is het beste om
'En/Of inderdaad maar zó te be
naderen: als iets hoogstpersoon
lijks, dat om die reden geen verde
re uitleg behoeft.
Want 'En/Of is op vele manieren
te begrijpen, en door de manier
van opvoeren ook op meerdere
manieren te bekijken. Daarom
zou ik het stuk graag een tweede
keer zien, en dat alleen al is een
aanbeveling.
De dialogen in 'En/Of zijn altijd
zeer kort. Niet per se hakketakke-
rig of astmatisch. Niet zozeer sche
matisch. Niet komisch, grotesk of
absurd (want dat alles 'verbiedt'
de tekst in een regieaanwijzing).
Moderne poëzie in het theater? In
ieder geval heel apart. De persona-
Ligt geluk dan binnen hand
bereik, is er dan van schuld
besef geen sprake?
ges zijn dat ook. Tussen bestaand,
mogelijk bestaand, in verbeelding
bestaand en onbestaand in. Past
daarop het woordje 'illusoir'? Dat
zou ik wel willen, want de pro
grammafolder noemt een mede
werker (Woedy Woet) die zich
kennelijk met 'illusionisme' heeft
beziggehouden. Ik heb dat ook
wel opgemerkt, hoor. Dat de ac
teurs plotseling iets eetbaars in de
hand hebben, of een ansichtkaart,
een stapeltje liefdesbrieven, van
uit het niets. Een decorstuk (ovale
kast) dat plots uit zichzelf be
weegt. Op het moment, dat spra
ke is van een jong gestorven
zoon, die zo toch nog altijd aanwe
zig is.
'En/Of gaat over een driehoeks
verhouding waarin de personages
afspreken dat ze -anders dan
meestal- niet hoeven te kiezen.
Ligt geluk dan binnen handbe
reik, is er dan van schuldbesef
geen sprake? Wat gebeurt er met
ons, wanneer we onheil of kwaad
niet aan de slechterik toeschrij
ven en hardnekkig positief blij
ven geloven in de redelijkheid?
Redelijkheid van het lot? Of die
van de medemens? Bestaande, on
bestaande?
Waar gaan relaties eigenlijk over
en tot hoever kunnen we gaan in
het liefhebben en het loslaten? Ik
denk dat 'En/Of daar over gaat.
Regisseuse Ilmer Rozendaal is er
overtuigend in geslaagd om dat
vragen te laten zijn, die niets met
een bepaalde tijd (eind jaren 70)
te maken hebben. En ook niets
met de biografie van een schrijf
ster (joods kind tijdens WO II).
Ze is er in geslaagd om dat vragen
te laten zijn, die ondanks hun eeu
wigheidskarakter toch niet afge
zaagd zijn. Die eigenlijk wel leuk
zijn om nog een keer te stellen,
op déze manier dan. En waarop
de voorstelling meerdere (en/of)
antwoorden aanbiedt.
1
As mensen de naeme
Zoetelande ore, dan
dienke ze 't eeste an't
strange en de dunen,
an de meulen of de
kèreke, misschien wè an de kust-
marathon of an de Meêuwen.
Toch is t'r in Zoetelande ies te
zien wi naebie iedereên achteloos
an vöbie loopt. Ik vinde't mien
taak die kleine bezienswaerdig-
heid toch wereldkundig te mae-
ken. 't Is een geschiedenis vol
drama!
Bie de meulen is een klein weitje.
Jaeren gelee leefde di twi ganzen
op, twi dames-ganzen op leeftied.
Waere 't zussen, nichten, vrien
dinnen of een lesbisch stel? Ik
weet het nie, mè zöas die tweê
leefde, oorde een naegeslacht tot
de onmogelijkheden.
Eêl de buurte oorde ze tegen me-
kaore 'kwettere', ze deeë nie on
der vó menselijke dames..
Mè.. 'de mens' ei ingegrepe en ze
bin, toen ze, ondanks d'r leeftied,
wi es broedziek waere, blie ge-
maekt mee een echt ganze-ei,
klaer om uut te broeën. Saemen
ebbe ze die taak verricht en 't
resultaat wier een meisjes-gans.
Aole drie gekortwiekt heerste ze
over 't hosveld en liete dat dude-
lijk an iedereên ore!
Toen is eên van de ouwe dames
'heen'gehae.
De andere ouwe gans, dertig jaer
oud onderwiele, ao de zwaere
taak d'r dochter, en toch nie d'r
dochter ('t was een vreemd ei, eêl
modern dus...) hroót te briengen.
Ze schreêuwde wat af tegen me-
kaore, vó m'n gevoel was de joen-
ge dame an't puberen en probeer-
de moeder ze toch wat in 't gareêl
t'ouwen.
Ze kreeg zwemles in 't angrenzen-
de duifje, ze probeerde, naebie
zonder resultaat, de meêuwen te
verdrieven van de voerbak en een
ienkele keer krege ze bezoek van
'ome' reiger, zonder da di een
hechte vriendschap deu ont-
stoeng.
Op een aeven of nacht is 't ge
beurd.
De joenge gans ei 'de bénen' gen
ome. Ze was ineêns weg! On
danks d'r kortwiek toch weggevlo-
he?
Deu een joengeman-gans verleid?
Vó d'r eihen begonne zonder dat
ouwe 'mens'?
Me zulle 't nooit wete, wan nie
mand ei ze zien vertrekke en ze ei
hin sporen achtergelaete, of't zou-
we wat veren geweest moete eb
be, die de buren de volgende dag
in de straete vonde!
Di is hin DNA-onderzoek gestart,
dus de ouwe mevrouw Gans was
een eênzaeme, ouwe vrijster ho-
re. Ze liep noe nog arder dan an
ders te zeuren en te roepen om
d'r naegeslacht. D'r ouwe buuk
sleepte naebie over de grond van
ellende
Mè.meer dan dertig jaeren
oud, kreeg ze toch nog nieuw le
ven toegeweze. Joeng leven in de
vurm van twi joenge loopènden.
Die kunne nie vliehe. Die twi én
den lope aoltied saemen op, het
liekt een bitje op iesdansen vó
paeren, zó mooi hliek gaen ze. Vol
gens mien vinde ze moeder gans
een kollosale beschermvrouwe.
Ze brienge wi een bezoek an't
duifje, vó d'r zwemdiploma's. Ze
jaehe bescheie mee op de
meêuwen bie de voerbak en kieke
op nè de ouwe tange, die gedurig
anwiezingen liekt te geven. Ik ore
ze iedere dag, en nacht, a weken
lang op dat weitje.
Me ebbe eêl de geschiedenis ge
volgd, wan me kieke a jaeren op
dat weitje. Mè ik ebbe moete
wachte totda'k broedziek wier
om het op te schrieven.
Het is echt de moeite waerd om
d'r even langs te haen bie de meu
len, as je in Zoetelande op bezoek
komt. Ao je bie de meulen bin,
oor en zie je ze wè.
ni ZATERDAG 15 MAART 2014
RECENSIE
door Willem Nijssen
I Lorenzo Benedetti. foto Mechteld Jansen
En/Of productiehuis Zeelandia. Mid
delburg, Hoogstraat 20. Nog te zien
tot 23 maart. Regie: Ilmer Rozen-
daal.met Daan Dijsseldonk, Julia van
de Graaff, Sjaan Duinhoven.
