Pleidooi tegen de
2014 wMsm
Hoogleraar Ira Helsloot is adviseur van de aanstaande atoom
doet een opvallende oproep: de beveiliging van zulke evener
best een tandje minder.
10 VERDIEPING
ATOOMTOP DEN HAAG
Een nuchtere kijk op veilig
heid. Het klinkt als een slag
zin voor een securitybedrijf
dat nachtportiers levert maar
het slaat op één van 's lands
meest vermaarde rampenpro
fessoren: Ira Helsloot. De
hoogleraar aan de Radboud Universiteit in
Nijmegen (bezet de leerstoel Besturen van
Veiligheid) en oud-directeur van het Insti
tuut voor Veiligheid en Crisisbeheersing is
een populaire vraagbaak voor politici en be
stuurders. Onlangs moest Helsloot nog het
kabinet helpen een analyse te maken van
de veiligheidsrisico's van de gaswinning in
Groningen. Zijn conclusie: de onveiligheid
van Groningen is een hype, de risico's op
aardbevingen zijn acceptabel. Niet bepaald
het bekende liedje, bij dit dossier.
Ook bij de aanstaande Nuclear Security
Summit (NSS) is Helsloot betrokken, als
lid van een zogenoemde tegendenk-groep.
Dat is een club externe deskundigen die
checkt of het beveiligingsplan deugt, of de
ruim 35 risicoscenario's een beetje kloppen
en of er niets over het hoofd wordt gezien
bij de megaoperatie. Hoewel hij hierover
niets kan zeggen is zijn conclusie opval
lend: de atoomtop is eerder iets te goed be
veiligd dan te weinig.
De NSS is een ongekende operatie voor de Ne
derlandse veiligheidsdiensten: er zijn straks
voortdurend Fió's in de lucht, meer dan
13.000 agenten op de been, er komt luchtaf
weergeschut, een landingsbaan gaat weken
dicht, de grenscontroles komen tijdelijk terug.
Is dat allemaal niet een beetje overdreven?
„We zien dat elk groot evenement, kijk
naar Koningsdag, steeds beter beveiligd
wordt. Dat is een soort automatisme. Er
wordt helemaal geen afweging meer ge
maakt tussen kosten en baten. We lassen
tegenwoordig putdeksels dicht met Ko
ningsdag, om aanslagen via het riool te
voorkomen. En ook bij de atoomtop is de
vraag: waarom zo veel zwaardere beveili
gingsmaatregelen als de officiële dreigings
analyse voor Nederland (met daarin ver
werkt de kans op aanslagen, red.) niet eens
hoger is?"
De organisatie kost 24 miljoen euro, dat is ex
clusief de kosten voor beveiliging. Tel daar
voor nog eens 30 miljoen...
„Nou, dat kon nog wel eens veel meer zijn,
een veelvoud van dat bedrag. Maar nie
mand weet precies hoeveel het evenement
kost omdat niemand alle kosten in kaart
heeft gebracht: van alle manuren tot de
maatschappelijke schade van het afsluiten
van de A4."
Is het te veel?
„Behalve de kosten zijn ook de baten niet
inzichtelijk gemaakt. Dat is ook niet een
voudig: het formele doel van de top is het
verkleinen van het al heel kleine risico op
nucleaire terreur. Je kunt je dus afvragen of
dat een kostbare organisatie waard is. Maar
er wegen natuurlijk ook andere belangen,
zoals pr. Nederland zet zich wel op de
kaart met zo'n conferentie. Maar de vraag
is dan nog steeds: moet je het dan wel zo
zwaar beveiligen?"
Alsof zeven artsen een patiënt met een scheef
vingerkootje helpen?
„Nou, in die vergelijking, alsof je een pa
tiënt - wel met risico op overlijden, er kan
wel iets heel ergs gebeuren - met zes opera
tieteams behandelt in plaats van één. Ja,
dan wordt het veiliger maar is het de in
spanning waard? Op enig moment, dat ge
beurt nu niet, moet je een bewuste afwe
ging maken tot hoever je wilt gaan."
Dan maar geen top organiseren? Of op een
vaste plek, waar al die beveiliging al geregeld
is? Het VN-gebouw in New York bijvoor
beeld?
„Nee, het moet absoluut mogelijk zijn om
zo'n top in Den Haag te houden. Maar er
moet wel een zeker risico geaccepteerd wor
den. Voor de NSS accepteren we nu 'nul' ri
sico. Echt alles wat je als dreiging kunt be
denken, proberen we te pareren. Den Haag
is straks één van de veiligste plekken ter
wereld."
Is de beveiliging van de NSS dan overdreven?
„Dat is wat te stellig voor een wetenschap
per: ook ik ken nu kosten en baten niet
goed. Mijn bezwaar is nu dat de top loopt
zoals 'ie loopt zonder dat we een goede dis
cussie voeren over de grenzen van de bevei
liging. In het algemeen leeft overigens wel
de vraag of dit soort evenementen niet te
overdreven wordt beveiligd, ook bij de poli
tie. Rond Koningsdag leeft breed de ge
dachte 'dit moet eens ophouden'. En toch
gaan we het elk jaar een stukje meer en be
ter doen."
je zou bij de NSS bijvoorbeeld helemaal niet
een hele snelweg hoeven af te sluiten, zoals nu
Beveiligings
experts kijken hoe
het beter kan. En
het antwoord is
dan simpel: het
kan altijd beter
wel gebeurt?
„Daar kan je aan denken. Dat je zegt: we ac
cepteren daar een zeker risico, verkeerson
gevallen bijvoorbeeld. Ook tegen de buiten
landse gasten, waarvan bijvoorbeeld de
Amerikanen toch hun eigen beveiligings
plan trekken, kun je zeggen: that's life."
Wie moet die afweging maken? Bestuurders
nemen liefst geen enkel risico. Zeker niet als
Obama komt.
„De afweging wordt nu gestuurd door be
veiligingsexperts. Dat is eenzijdig. Zij kij
ken hoe het beter kan. En het antwoord is
dan simpel: het kan altijd beter. De vraag is
hoe ver wil je als samenleving gaan? Om
het koningshuis als voorbeeld te nemen:
als je een benaderbaar koningshuis wilt
dan hoort daar een risico bij. Als je vindt
dat de koning gewoon door de menigte
moet kunnen lopen, accepteer je een risico.
Elke idioot kan je dan iets aandoen. Maar
hou dan op met ingewikkelde scenario's
met onwaarschijnlijke afloop, die heel veel
tijd en moeite kosten om te beveiligen.
Stop dan met het dichtlassen van die put
deksels."
En dan nuchter vaststellen dat op elk feestje
wel eens een glas kapot kan vallen. In dit ge
val: dat iedere idioot een waxinelichthouder of
een schoen naar Obama kan gooien?
„Precies. Dan kun je al heel simpel begin
nen met de stelregel: laten we nu niet meer
uitgeven dan we hebben gedaan aan de Af-
ghanistan-conferentie in 2009. Toen kon
den we het ook veilig en goed, neem dat
dan als bovengrens. Of als het om Konings
dag gaat: ga met je beveiliging terug naar
het niveau van voor 'Apeldoorn'. Heel plat:
geef geen euro meer uit dan toen."
Om hier een open debat over te voeren moet je
wel weten welke (soort) maatregelen er geno
men worden en wat ze kosten. Daar wordt nu
altijd geheimzinnig overgedaan, 'in het kader
van de veiligheid'.
„We durven niet publiekelijk te debatteren
over de grenzen van beveiliging. Dus laten
we nu eens inzichtelijk maken wat het
kost. Dan kunnen we met zijn allen zeggen
'dit hebben we ervoor over en dit niet'. Er
zijn grenzen aan beveiliging. En dat er
niets kan worden gezegd over de inzet is
overdreven. Natuurlijk kun je niet teveel in
details treden maar er is absoluut ruimte
voor meer openheid."
„Er is sowieso nogal wat geheimzinnigheid
en symboliek bij beveiliging. Voorbeeld:
als het dreigingsniveau in Nederland een
stapje omhoog gaat, is één van de maatrege
len een omroep op NS-stations. Dat je de
bagage in de gaten moet houden. Alsof dat
iets uitmaakt. Ik zie echt niet het nut van
die mededeling als je aanslagen wil voorko
men. Dat is dan gebaseerd op de metro-aan
slagen in Londen en Madrid, maar we we
ten van die gevallen dat de tassen met bom
men er maar een paar minuutjes liggen als
ze afgaan. Zo'n omroepbericht is niets
meer dan symboliek."
Opzc.nl/atoomtop
Alles over de
beveiligingswaanzin
NSS
door Niels Klaassen en Cyril Rosman
