I
i
i
JL_
De mens
is een
nomade
Reiziger die
komt kijken en
zo min mogelijk
geluid maakt
Verplaatsingen
vertalen
zich in
doffe ellende
VERDIEPING 11
JL
£F
Colin Thubron The lost heart of Asia'
Bruce Chatwin 'De gezongen aarde'
Als de vader van Bruce
Chatwin (Birmingham,
1940-1989) op reis was,
maakte Bruce met zijn
moeder uitstapjes per trein. De
sissende stoom, dichtslaande
coupédeuren, een mondharmoni
ca op een in mist gehuld station:
geluiden die een ouverture leken
voor zijn latere, zwervende be
staan. Voor mij als lezer waren
het sfeerbeelden die duidelijk
maakten dat Chatwin geen door
snee reisschrijver was.
Ik kende Chatwins 'bestseller' In
Patagonië, over zijn reis naar het
zuiden van Argentinië. Dus ge
wend aan zijn voorliefde voor on
genaakbare landschappen, las ik
De gezongen aarde. Daarin pro
beert Chatwin in de van hitte zin
derende Australische bush het ge
heim van de zogeheten zangspo
ren te ontrafelen, het netwerk
van 'droomwegen' die de Aborigi
nals als 'voetstappen van hun
voorouders' vereren.
De werkelijke kracht van dit boek
is echter niet die zoektocht; dat is
de manier waarop Chatwin na
denkt over de mens als zwerver.
Want volgens hem is de ware
aard van de mens die van een no
made. De gezongen aarde is daar
om veel meer dan een beschrij
ving van een bar landschap en
van eeuwenoude legenden.
Chatwin maakt zich nadrukkelijk
onderdeel van het verhaal. Hij be
schrijft wat hij meemaakt, ergert
en verbaast zich. Intussen peinst
hij over de betekenis van een no
madenbestaan. En vervloekt hij
de 'vooruitgang', waarin een zwer
vend bestaan als een afwijking,
een neurose wordt gezien: 'Een
ziekte die in het belang van de be
schaving onderdrukt dient te wor
den'.
De Zijderoute spreekt
tot de verbeelding. De
restanten van de han
delsroutes die China
en Europa eeuwenlang verbon
den, zijn nog zichtbaar in wat nu
Centraal-Azië is. Maar de Russi
sche tsaren en de Sovjetleiders,
die het gebied anderhalve eeuw
onderdrukten, hadden misschien
wel een heftiger invloed. De Zijde
route bracht de islam naar wat nu
onder meer Kazachstan en Oezbe
kistan zijn, de Russen zorgden er
voor dat die moslims later wodka
gingen drinken.
Bob den UylHet reizen vereist sterke zenuwen'
Het zijn deze soms bizarre tegen
stellingen die de Britse reisschrij
ver Colin Thubron (1939) be
schrijft en soms bezingt in zijn
The lost heart of Asia uit 1994-
Toen hij naar de net onafhankelij
ke republieken reisde, was de weg
nog bijna helemaal onbetreden.
Wat Thubron heel knap doet, is
balanceren. Hij schetst als een
trefzekere schilder de lijnen van
de geschiedenis. Die is even com
plex als bloedig in dit deel van de
wereld. Tegelijkertijd slaagt hij er
in mensen te vinden die die ge
schiedenis inkleuren. Hij is als
een reiziger die komt kijken en
daarbij zo min mogelijk geluid
maakt. Als voyeur in een van de
meest onbekende hoeken van de
wereld - toen én nu - wint hij
het vertrouwen van de mensen
met wij hij spreekt. Of het nu een
moslim is die onderdook in de
tijd van Stalin, of een stel jonge
ren dat Tlirkije ziet als het voor
beeld voor de landen in Cen
traal-Azië.
Schrijver Godfried Bomans
zei ooit dat reizen een wat
omslachtige manier is van
thuiskomen. Hoe waar
zijn die woorden bij het herlezen
van Het reizen vereist sterke zenu
wen van Bob den Uyl (1930-1992).
Verplaatsingen vertalen zich in
doffe ellende, door Den Uyl be
schreven in prachtige volzinnen.
Zonder Den Uyl zou Martin Bril
misschien ook wel tot zijn oeuvre
zijn gekomen, maar de in 2009
overleden schrijver is zeker schat
plichtig aan zijn voorganger. In de
tijd dat Den Uyl als 'accidental
tourist' door landen als België,
Frankrijk, Spanje en Duitsland
reisde (vooral in de jaren '70), per
fiets, bus, boot of met de trein,
was de wereld groter dan nu. Er
was nog geen euro of internet,
dus hij moest opboksen tegen wis
selkoersen, taalbarrières, vijandi
ge mensen achter bizarre loket
ten, hoteleigenaren die al gelang
hun humeur besloten of er een ka
mer beschikbaar was en ander op
zijn pad komend leed. Dat alles
wordt onnavolgbaar grappig be
schreven.
Zo schrijft hij direct na zijn be
zoek aan het West-Vlaamse Ron-
se, waar hij zeer tegen zijn zin
een beroerde nacht doorbrengt in
een nogal shabby hotel: 'Deze
stad had zich al gevoegd in de rij
van taboeplaatsen die ik er tot
mijn spijt op na moet houden'.
De moderne mens zou Ronse
eerst gegoogled hebben en aldus
een unieke ervaring hebben ge
mist.
i
i
VRIJDAG 7 MAART 2014
anders
door Johan Bosveld
door Koen Verhelst
door Wilko Voordouw
