Een genadeloos portret
van de Franse bourgeoisie
Jeugdjaren
overdoen in
bloemlezing
BOEKEN 19
Sfeervolle thriller zonder spanning
De val van de perfectie
UITGELICHT
y
Nadat Caroline's dochter (26) wordt
doodgereden en de zaak tegen de
dronken chauffeur is geseponeerd,
knapt er iets bij de alleenstaande
moeder. Gedreven door verdriet en
razernij doet ze iets wat haar een in
ternationaal opsporingsbevel ople
vert. Ze vlucht van Hamburg naar
haar geboortedorp in Zweden. Het
zelfde plaatsje dat ze 28 jaar geleden
halsoverkop ontvluchtte, vrienden
en haar radeloze verloofde Ulf ver
twijfeld achterlatend. Vanwaar dat
wegrennen zonder uitleg?
Ulf is nu rechercheur in Stockholm
en onderschept Caroline's opspo
ringsbevel. Ook hij reist af naar het
dorp om antwoorden te krijgen op
de pijnlijke vragen uit het verleden.
De hereniging met de vrienden ver
loopt stroef omdat Caroline zwijgt
en haar geheim als een clifïhanger
steeds wordt doorgeschoven.
Tijd om te praten komt er volop,
want ze raken ingesneeuwd. Ber
gen, bossen, meters sneeuw, de
Zweedse natuur is wonderschoon
en leent zich bij uitstek voor een
sfeervolle thrillerachtergrond.
Auteur Alex Berg schetst een knus,
romantisch beeld compleet met
knappend haardvuur. Eén essentieel
onderdeel ontbreekt: de spanning.
Die is nergens te bekennen. De ont
rafeling van het goed bewaarde ge
heim is teleurstellend, als vuurwerk
dat sputtert en dooft. Geen thriller,
eerder een sfeervolle roman. (IB)
Hulpverleners zeggen tegen het psy
chische wrak Jim in De dag dat de
tijd stilstond van Rachel Joyce (1962):
'Je hoeft geen slachtoffer te zijn, Jim.
Je mag deelnemer zijn'. Zitzak-
coaches noemt Joyce hen.
Jim lijdt aan dwangneuroses. Hij is
een van de twee hoofdpersonen in
het ontroerende boek dat oorspron
kelijk Perfect heet. Een volmaakte ti
tel. Het gaat om onze samenleving
waarin je perfect moet zijn. Voor je
zelf, je werk en je gezin.
Twee jongens in het boek groeien
op in modelgezinnen. Het is 1972.
De vader van de ene jongen werkt
in Londen, is alleen in het weekend
thuis en denkt voor zijn gezin per
fecte omstandigheden te hebben ge
creëerd: fraai buitenhuis en een
mooie vrouw die thuis de door hem
gekochte mantelpakjes draagt. De
moeder, een vriendelijke volkse
vrouw die niet geaccepteerd wordt
door de parelketting dragende vrien
dinnen in de slaapstad, trekt dat
niet Joyce is zo handig om ons dat
te laten zien via het zoontje. Hij kan
niet plaatsen wat er gebeurt. De le
zer wel.
Dat het niet goed gaat, blijkt ook uit
het paranoïde gedrag van het alles
wetende vriendje van de jongen. En
dan is er Jim: de met elektroshocks
behandelde arme man met suïcidale
neigingen. De boodschap is duide
lijk: het leven maakt je kapot, maar
sommige mensen helen je. (KE)
De monumentale roman
cyclus De Thibaults van
Roger Martin du Gard heeft
eindelijk een Nederlandse
vertaling gekregen.
Hoeveel mensen in Ne
derland kennen Roger
Martin du Gard
(1881-1958)? Niet veel,
volgens Maarten 't
Hart. Al zal het groep
je ingewijden sinds de
vertaling van zijn roman Luitenant-ko
lonel de Maumort ongetwijfeld zijn ge
groeid. De generatiegenoten Gide en De gelauwer-
Proust kregen alle aandacht, Martin de Franse au-
du Gard werd volkomen over het teur Roger
hoofd gezien. „Hoeveel letterlieven- Martin du
den ik in mijn leven ook ben tegenge- Gard is in
komen, nooit was daar iemand bij die ons land
mijn bewondering voor Martin du nauwelijks
Gard deelde", stelt 't Hart met enige bekend,
spijt vast in de inleiding van De Thi- Daar komt
baults. Het eerste deel van deze monu- langzamer-
mentale roman-cyclus kreeg een Ne- hand veran-
derlandse vertaling. dering in.
Acht delen telde de cyclus in zijn oor- foto PR
spronkelijke Franse versie uit de jaren
'20 en '30. Een boek als een kathe
draal, in 1937 bekroond met de Nobel
prijs voor Literatuur en - net als A la
recherche du temps perdu van Proust-
een genadeloos portret van de Franse
bourgeoisie aan de vooravond van de
Eerste Wereldoorlog.
Martin du Gard werkte er vijftien ja
ren aan. Hij publiceerde de afzonder
lijke delen met tussenpozen, vernietig
de het oorspronkelijk geplande slot en
voorzag het boek uiteindelijk van de Roger Martin
enige juiste apotheose: de zomer van du Gard
1914, het uitbreken van de wereldoor- De Thibaults,
log waarin de daarvoor zo zorgvuldig deel 1
beschreven wereld uiteindelijk ten on- Vertaling
der ging. Anneke
Martin du Gard, geboren in een fami- Alderlieste
lie van advocaten en bankiers, was Meulenhoff,
een groot liefhebber van Tolstoj. Op 49,95 euro.
zijn 17e las hij Oorlog en vrede, een ge
beurtenis die naar eigen zeggen van
beslissende betekenis was voor zijn
ontwikkeling als schrijver. Niet alleen
in De Thibaults, maar ook in een eer
der meesterwerk als Jean Barois uit
1913 staat hij in de traditie van de gro
te 19e eeuwse romanschrijvers. Zijn
stijl is nuchter observerend en sober,
die van een buitenstaander die met
de nodige afstand de gevoelens en
handelingen van zijn personages be
schrijft. Zoals Maarten 't Hart terecht
in zijn inleiding opmerkt: „Het is de
ze helderheid die het voornaamste
verschil vormt tussen Martin du Gard
en Proust die de belichaming is bij uit
stek van wat in het Frans de 'roman
fleuve' (omvangrijke roman) heet.
Het eerste deel van De Thibaults,
prachtig vertaald door Anneke Alder
lieste, draagt op het eerste gezicht de
kenmerken van een familieroman.
Maar het stijgt daar tegelijkertijd ver
bovenuit doordat het raakt aan de gro
te thema's van de tijd. Twee broers,
volstrekt tegengesteld in karakter,
groeien op in de schaduw van een au
toritaire vader. Het boek begint met
de vlucht en de terugkeer van de jong
ste, de tegendraadse en onhandelbare
Jacques. En het eindigt met de dood
van de vader, uiteindelijk bespoedigd
door het ingrijpen van de oudste
zoon, de ogenschijnlijk brave en ratio
neel ingestelde arts Antoine. Hun le
ven speelt zich af tegen de achter
grond van het Parijs in de vroege
twintigste eeuw. Lome zomers in een
buitenhuis in Maissons-Lafitte,
groeiende oorlogsdreiging en botsen
de meningen over geloof, liefde, dood
en leven. Een wereld waarin de komst
van de wereldoorlog uiteindelijk een
verlossing leek te betekenen uit de
burgerlijke cultuur waarin de broers
Thibault zich gevangen voelden. Net
als zoveel van hun generatiegenoten.
Martin du Gard schreef De Thibaults
zoals hij ook zijn andere romans zou
schrijven: in compleet isolement. Te
ruggetrokken in de eenzaamheid van
een landgoed, in dit geval een huis bij
Clermont Ferrand. In de grootste ka
mer lagen, verspreid over diverse ta
fels, de systeemkaarten, schema's en
aantekeningen. Het fundament voor
het ingenieuze en tegelijk zo levens
echte bouwwerk dat hij in de jaren
daarna zou oprichten en dat nu einde
lijk ook voor het Nederlandse publiek
toegankelijk is.
Zou je het over willen doen? De
jaren dat je geen kind meer
was, maar ook nog niet volwas
sen? De jaren van verbluffend
diepe gevoelens? De jaren van angst om
helemaal niets? De jaren dat alles afhing
van de vraag: wil zij/hij me of wil zij/hij
me niet? De jaren van de twijfel: ben ik
een volkomen nul of totaal uniek?
Het zijn de jaren waarvoor ze in het
Frans de term l'adolescence hebben,
voor meisjes van ongeveer hun 12e tot
hun 18e, voor jongens van hun 14e tot
hun 20e. Zo'n toverwoord hebben wij in
het Nederlands blijkbaar niet. En daar
om gaat de prachtige bloemlezing die
Ronald Giphart heeft gemaakt de we
reld in onder de afschuwelijke noemer
De Nederlandse coming of age-literatuur in
100 en enige verhalen.
Het voorwoord van de samensteller is
één lang excuus voor die onbeholpen ti
tel. Waarop nog meer af te dingen valt,
omdat Giphart weinig verhalen en des
te meer fragmenten uit romans heeft ge
kozen. Gelukkig maar, want anders was
het boek een schamel geheel geworden.
Zoals het nu is, biedt het een wervelend
overzicht van de toepasselijke Neder
landse literatuur vanaf 1889 tot 2013. In
feite verloopt het andersom, vanaf een
stuk uit De belofte van Pisa van Mano
Bouzamour tot en met een gedeelte uit
Lodewijk van Deyssels
De kleine republiek.
Juist door die omgekeer
de chronologie zie je dat
de problemen van l'ado
lescence eeuwig zijn:
ouders die je het leven
zuur maken, de wereld
waarin geen plaats voor
je is en vooral 'de ontdek
king van het binnen-
broekse' zoals Giphart
het noemt. Ofwel de
zoektocht naar het 'eer-
stekeermeisje' om Bart
Chabot te citeren.
Ruim 1.100 bladzijden
lang zeggen schrijvers
als Adriaan van Dis, Oek
de Jong, Maarten 't Hart,
S. Vestdijk, Tommy Wier-
inga, Hella S. Haasse en
Doeschka Meijsing na
drukkelijk 'ja' op de
vraag of ze het over zouden willen doen.
Niets brengt later zoveel geluk als het
ongeluk van je jeugd.
Een zegen voor de rest van je leven.
De
DINSDAG 4 MAART 2014
met medewerking van Ineke Berkhout en Koen Eykhout
Alex Berg
Sneeuwvlucht
Vertaling Ans
van der Graaff
Unieboek,
19,99 euro.
Rachel Joyce
De dag dat de
tijd stilstond
De Bezige Bij/
Cargo,
19,90 euro.
door Herman Haverkate
Dc Thibaults
door Mario Molegraaf
Nederlandse
coming of
age-literatuur
in 100 en
enige verhalen
Samengesteld
door Ronald
Giphart
Prometheus
Amsterdam,
19,95 euro.
