Een economisch conflict tussen Rusland en de Europese Unie
zal beide partijen in de ellende storten. De EU kan moeilijk
zonder Russisch gas, en Rusland al helemaal niet zonder het geld
dat Europa daarvoor betaalt.
66 Een forse daling
van de olieprijs
kan de Russische
economie
verslinden
10 VERDIEPING
HANDEL MET RUSLAND
De argeloze toeschouwer
zou de Russische daden
op de Krim kunnen in
terpreteren als die van
een jonge, groeiende na
tie met ambities. Vladi
mir Poetin als aanvoer
der van een van zelfvertrouwen blakend
Rusland, dat de plek die het vroeger innam
op het wereldtoneel, wil heroveren. Een
machtig Rusland, dat met de agressie rich
ting de Oekraïense buurman een signaal af
geeft: met de Russische beer valt niet
(meer) te spotten.
Die argeloze toeschouwer zit ernaast. Vladi
mir Poetin heeft van alles te verliezen, en
moet dus op zijn tellen passen. Rusland is
anno 2014 niet het bloeiende, groeiende
rijk dat het had kunnen zijn als het na de
val van het communisme de juiste keuzes
had gemaakt. Na 24 jaar kapitalisme - of
wat daarvoor doorgaat - drijft Rusland nog
steeds volledig op zijn natuurlijke hulp
bronnen. Gas en olie zorgen voor meer dan
70 procent van de exportinkomsten.
Oké; Poetin en de mensen in zijn kring le
ven er goed van. En ook de gemiddelde
Rus is er de laatste tien jaar aardig op voor
uit gegaan. De koopkracht is verdubbeld.
Maar dat wil niet zeggen dat er sprake is
van een gezonde situatie. Rusland is een
mono-economie. Andere sectoren hebben
in het centralistische, inefficiënte en cor
rupte Rusland van Poetin amper de kans
gekregen zich te ontwikkelen.
Deze ongezonde situatie is precies de re
den dat minister Timmermans van Buiten
landse Zaken meende zich gisteren enige
spierballentaal te kunnen veroorloven. Ge
vraagd naar eventuele maatregelen tegen
Rusland, als reactie op de situatie op de
Krim, sloot hij sancties niet meteen uit.
Volgens Timmermans heeft Rusland meer
te vrezen dan Europa. „Het zal altijd pijn
doen. maar we moeten niet doen alsof Eu
ropa met handen en voeten gebonden is
aan de Russen."
Dat lijkt een vreemde uitspraak, gezien de
enorme hoeveelheden gas en olie die Mos
kou dagelijks aan de Europese Unie levert.
Volgens de Amerikaanse Energy Informa
tion Administration gaat 84 procent van de
Russische olie naar de EU. Duitsland, Ne
derland en Polen zijn de belangrijkste afne
mers. Ook het Russische gas gaat voorna
melijk westwaarts, met Duitsland en
Oost-Europa als grootste klanten.
In theorie zou Poetin de Europese Unie
dus heel veel pijn kunnen doen door de
kranen dicht te draaien. Analisten stellen
dat landen als Nederland, Noorwegen en
het Verenigd Koninkrijk het gat dat ont
staat, op korte termijn wellicht nog kun
nen dichten door de productie uit hun vel
den op te voeren. Op lange termijn gaat dat
echter onherroepelijk tot problemen lei
den. De Russische gasproductie is ruim
twee keer zo groot als die van alle Europe
se landen bij elkaar. De Russische reserves
zijn schier onuitputtelijk, in tegenstelling
tot de Europese. Overschakelen naar een
andere leverancier, eentje uit het Mid
den-Oosten bijvoorbeeld, kan ook niet van
de ene op de andere dag.
De crux is echter dat het dichtdraaien van
de gaskraan volledig indruist tegen het be
lang van de Russen. De Russische over
heidsbegroting wordt voor meer dan de
helft gedekt door de energie-export naar
Europa. Valt die export weg, dan ontstaat
een gapend gat op Poetins begroting.
Dat zou meteen ook de ineenstorting van
de Russische economie betekenen. De We
reldbank constateerde al diverse malen dat
een daling van de olie-inkomsten de Russi
sche economie zou kunnen Verslinden'.
De overheid neemt in Rusland een centra
le plaats in. Overheidsuitgaven zijn in Rus
land al jaren veruit de belangrijkste bron
van economische groei. Zo zijn de ambte
narensalarissen de afgelopen jaren stelsel
matig verhoogd. Omdat Rusland veel amb
tenaren heeft, heeft de salarisverhoging er
voor gezorgd dat de consumptie een grote
vlucht heeft genomen. Rusland kreeg het
afgelopen decennium steeds meer trekken
van een consumptiemaatschappij. De Rus
sische consument geeft zijn geld voorname
lijk uit aan buitenlandse spullen. Russi
sche producenten hebben het moeilijk.
Door de lage arbeidsproductiviteit en hoge
loonkosten zijn ze veel te duur. In de con
currentiestrijd met buitenlandse bedrijven
hebben ze daarom geen schijn van kans.
Daar profiteert de Europese Unie weer van.
In 2012 exporteerden de EU-landen geza
menlijk voor 123 miljard euro naar Rus
land. Het geld dat Europa voor het Russi
sche gas betaalt, rolt via Russische consu
mentenbestedingen voor een deel weer te
rug in de zakken van Europese bedrijven.
Dat verklaart mogelijk waarom Europa, de
spierballentaal van Timmermans ten spijt,
vooralsnog terughoudend is waar het
economische sancties betreft. De
toon vanuit de hoofdsteden
blijft gematigd, de voorge
stelde oplossingen op de
dialoog gericht. De Vere
nigde Staten gaan er een
stuk harder in.
De verhouding tussen
Europa en Rusland is een
precaire, en dat is er door
de situatie op de Krim be
paald niet minder op gewor
den. Economisch gezien is er
voor beide partijen echter maar
één belang: de bestaande relaties
in stand houden. Rusland kan het
geld van de Europese gasafnemers
niet missen. Europa op zijn beurt kan
moeilijk zonder het Russische gas en de
Russische consumentenbestedingen. Het
is een eenvoudig economisch grondbegin
sel: landen drijven handel met elkaar om
dat ze daar beiden beter van worden.
De vraag is echter of Poetin zich door dat
soort rationele gedachten laat leiden.
Een maand geleden schreef het
gezaghebbende Britse tijd
schrift The Economist dat
het draagvlak van de Rus
sische president, gezien
de kwetsbare staat van
de economie, tanende
is. Poetin zou een kat
in het nauw zijn, en
kan rare sprongen
maken, vreest The
Economist: „Het gevaar voor de
wereld is dat een zwakkere Poetin ook een
agressievere Poetin is. In Oekraïne en el
ders."
Rusland en EU tot
elkaar veroordeeld
door Sander van Mersbergen
illustratie Mark Reijntjens
Rapport Wereldbank
