Het zijn voornamelijk hoog opgeleide
blanke mannen van minstens middel
bare leeftijd die aan de touwtjes trek
ken. Socioloog Paul Schnabel analy
seert.
MACHT IN ZEELAND 25
If you want get something do
ne, ask someone who is
busy. Vrij vertaald komt dat
in Zeeland - en in Nederland
als geheel - neer op de zeker
heid dat een groot netwerk
de beste kansen biedt om
iets gedaan te krijgen. Wie veel con
tacten heeft op plekken die er toe
doen en er uiteraard zelf ook toe doet,
kan langs de informele weg gemakke
lijker zaken in beweging brengen. Het
omgekeerde kan ook. Wat formeel al
niet meer te stoppen lijkt, kan dankzij
een persoonlijk contact soms toch
nog worden tegengehouden. Een per
soonlijk contact, dat kan zijn een tele
foontje of een emailtje, een gesprekje
tijdens een receptie of bij een etentje,
natuurlijk ook samen een balletje
slaan op de golfbaan of elkaar even
aan het jasje trekken bij een bestuurs
vergadering. De verkleinwoorden la
ten al zien dat het geen afgesproken
werk hoort te zijn. Men speelt elkaar
de bal niet toe, maar werpt bij gele
genheid eens een balletje op.
Wie buiten regering en parlement
macht en invloed heeft, blijft het
liefst ongezien. Dat roept uiteraard
nieuwsgierigheid op. Journalisten
meer nog dan wetenschappelijke on
derzoekers willen graag weten wie
achter de schermen aan de touwtjes
trekt. Een van de populairste manie
ren om daar achter te komen is te kij
ken wie met wie in belangrijke bestu
ren of organisaties zit. Dat kan de Ro
tary zijn of een grote voetbalclub, een
raad van commissarissen van een be
drijf of een raad van toezicht van een
belangrijk museum. Niet altijd meer
een echt 'old boys network', zeker in
Nederland niet, waar geen kostscho
len (Engeland) of elitescholen (Frank
rijk) bestaan. Maar toch, alle netwerk
studies laten zien dat bijna alle 'touw
tjes' in de handen liggen van hoogop
geleide blanke mannen van minstens
middelbare leeftijd, wonend en wer
kend in de Randstad. In de jaarlijkse
Top-200 van De Volkskrant komen
maar weinig vrouwen en nog minder
etnische minderheden voor. Dat geldt
ook voor de lijst van 500 rijkste Neder
landers die de Quote jaarlijks publi
ceert.
Wie De Volkskrant en de Quote-lijst
naast elkaar legt, ziet echter ook al
snel dat er heel weinig overlap zit tus
sen de twee lijsten. Invloedrijk bete
kent lang niet altijd rijk of zelfs maar
bemiddeld en met geld alleen - in de
Quote-lijst minstens 50 miljoen - ben
je nog niet invloedrijk. De rijksten on
derhouden opvallend vaak netwerken
met elkaar, ook internationaal. Veel
geld is de voorwaarde om tot de 'jet
set' te kunnen behoren. Men zoekt el
kaar op om gezamenlijk een kostbare
levensstijl te kunnen vieren.
Overvloed kan zonder invloed, maar
zonder netwerk kan iemand wel in
vloedrijk zijn. Het beroemdste voor
beeld daarvan is Youp van 't Hek, die
het alcoholvrije bier Buckler onver
koopbaar wist te maken en zo de rijk
ste Nederlander - Heineken - de voet
dwars zette.
Grote invloed hebben natuurlijk ook
parlementaire journalisten als Ferry
Mingelen, maar zij houden zich met
het oog op hun onafhankelijkheid in
het algemeen juist verre van de net
werken van de bestuurlijk invloedrij
ken.
Zeeland is met nog geen 400.000 in
woners, geen enkele grote stad, maar
wel door water gescheiden gebieden
een lastige provincie voor een net
werkanalyse. Wie op Tholen of Schou-
wen-Duiveland een groot netwerk
heeft, hoeft nog niet over goede of in
tensieve contacten in Middelburg of
Vlissingen te beschikken. Wie daar in
het centrum van de netwerken zit, is
niet per definitie ook deel van netwer
ken die zich tot in Rotterdam, Den
Haag, Breda of Antwerpen uitstrek
ken. Een sterke positie in het culture
le netwerk is tegenwoordig ook mede
afhankelijk van de toegang tot spon
sors in het bedrijfsleven. Omgekeerd
kunnen directeuren van bedrijven het
zich gemakkelijk permitteren niet
voor deelname aan het culturele net
werk te kiezen. De wereld van de
sport zou een interessant alternatief
kunnen zijn, maar Zeeland kent geen
betaald voetbal. Dat beperkt de waar
de van een sportief netwerk.
Wie een publieke of maatschappelijke
functie bekleedt - als burgemeester,
gedeputeerde, directeur van een zie
kenhuis of een grote onderwijsinstel
ling - zal deelnemen in netwerken
buiten het eigen werkgebied eerder
zinvol of zelfs noodzakelijk vinden
dan wie de baas is van een bedrijf.
Kleine bedrijven werken meestal zeer
lokaal en grote bedrijven worden vaak
van ver buiten de provincie aange
stuurd. De macht zit dan niet in Zee
land, maar kan daar wel gevoeld wor
den en dat is des te meer het geval
naarmate besluiten elders negatiever
voor de provincie uitvallen.
De lijstjes met namen van de meest
invloedrijke mensen in de provincie
suggereren bijna onvermijdelijk dat
de netwerken in dienst staan van het
eigen belang. Wat er zich in de net
werken afspeelt, valt niet af te leiden
uit het bestaan van het netwerk. Even
min wordt zichtbaar hoe netwerken
tot stand komen. Veel maatschappelij
ke functies veronderstellen participa
tie in verschillende netwerken. De
een vindt het leuker om als bestuur
der of toezichthouder actief te zijn
dan de ander. Wie er langer zit, heeft
ook meer kans deel te zijn van een
netwerk. Dat hoeft helemaal niet te
betekenen dat er ook gebruik, laat
staan oneigenlijk gebruik, gemaakt
wordt van de verbindingen. In veel ge
vallen komt men elkaar gewoon regel
matig tegen en dat is het dan. Maar als
het nodig is, kan er even gebeld wor
den. Netwerken zijn geen structuren,
het zijn kansen op contact.
Zeeland is
met nog
geen
400.000
inwoners,
geen enkele
grote stad,
maar wel
door water
gescheiden
gebieden
een lastige
provincie
voor een
netwerk
analyse
2014
De macht de
maat genomen
door Paul Schnabel
Paul Schnabel
foto Werry Crone/Hollandse Hoogte
Paul Schnabel is socioloog, hoogleraar en
oud-directeur van het Sociaal en Cultureel
Planbureau. Hij was inleider op de bijeen
komst waar de PZC en het UCR hun onder
zoek Macht in Zeeland presenteerden.
