Haat Hoop Heineken
u
Het levensverhaal van Gerard Heineken, grondlegger van de
brouwerij die deze week precies 150 jaar bestaat, is
indertijd na een schandaal onder het tapijt geveegd.
Historica Annejet van der Zijl geeft 'de ster van 19e eeuws
Amsterdam' na twee jaar speurwerk zijn plek in de
geschiedenis terug.
VERDIEPING 9
Heerlijk helder Heineken, luidt
de slogan van Freddy Hei
neken. Of het heerlijk is, is
een kwestie van smaak. Hel
der is het zeker, en al bijna an
derhalve eeuw. Met dank aan oprichter Ge
rard Heineken, die al vroeg investeerde in
de nieuwste technieken. Zijn leven werd
gekenmerkt door haat en hoop.
Gerard Heineken (1841-1893) had een ta
lent voor zakendoen. En dat is maar goed
ook, want van bierbrouwen had hij totaal
geen verstand toen hij in 1864 de verlopen
brouwerij De Hooiberg overnam. Zijn keu
ze voor bier had te maken met zijn interes
se voor techniek en alles dat nieuw was.
De stoommachine zorgde voor helder heet
water, dat samen met de komst van de ther
mometer en suikermeter bier langer houd
baar maakte. Bovendien gold bier in de
tweede helft van de 19e eeuw als een nobe
le drank, terwijl de 'kanker der jenever' vol
gens vooraanstaande economen, politici en
medici de oorzaak was van het gebrek aan
werklust. Wilde Nederland zijn vroegere
welvaart herwinnen, dan moest de werk
man weer terug naar het heilzame en ge
zonde bier. En Gerard Heineken wist zo
wel de nieuwe technieken als de gun
stige tijdgeest optimaal te benutten.
Hij koos voor het, destijds voor Ne
derland ongewone, Beiers bier. Dit
bier dat werd gemaakt via ondergis
ting was helder, beter schuimend,
minder zuur van smaak en langer
houdbaar. De Frans-Duitse oor
log van 1870 kwam als een ge
schenk uit de hemel. Import uit Duitsland
was nauwelijks mogelijk, dus was het nieu
we Heinekenbier niet aan te slepen.
Zijn geloof in de vooruitgang werd geïnspi
reerd door armenarts Sarphati die het ar
me, vieze en donkere Amsterdam weer
hoop en welvaart wilde brengen. De pio
nier Heineken investeerde als twintiger
flink in toen nog onzekere projecten als
het Noordzeekanaal, Rijksmuseum, Stede
lijk Museum en het Amstel Hotel. Zijn
brouwerij was de eerste plek in Amster
dam met elektriciteit. Gerard - 'Hein' voor
vrienden - was opvallend ruimdenkend en
sociaal. Voor zijn personeel liet hij zestig ar
beiderswoningen bouwen met een eigen
voordeur, eigen sanitair en een moestuin.
Het conflict ging Heineken nooit uit de
weg. Hij voelde zich nooit gebonden aan
de prijsafspraken van het machtige brou
werscollege. In de strijd met aartsrivaal Am-
stel - later ingelijfd door kleinzoon Fred
dy - was hij niet vies van lastercampagnes,
waarbij hij Amstel ervan beschuldigde gifti
ge stoffen in bier te stoppen. Ook probeer
de hij klanten weg te kapen door ver onder
de prijs van Amstel te duiken.
'De beste goede reclame, is goed bier', was
het motto in de beginjaren. Toch koos
Heineken er later voor flink te investeren
in reclame en marketing. De vijfhoekige
ster, nog altijd prominent aanwezig in het
De Heinekens
waren zelf ook
nieuwsgierig naar
hun 'grijze vlek'
Heineken-logo, is een erfenis van Gerard.
De ster is een verwijzing naar De Vijfhoek,
het houten proeflokaal waar in 1867 het eer
ste Heineken-bier werd geschonken.
Na de hoop van het groeiende bier-impe
rium, kwam ook de haat in zijn leven, enke
le jaren na zijn huwelijk met Mary Tindal.
Hij werd de dupe van de jaloezie van zijn
zwager. Mary's zus Willy trouwde met de
oplichter Hans von Barnekow, die vooral
uit leek te zijn op haar familiefortuin van
circa 20.000 gulden. Willy had haar geld
een tijdje in beheer gegeven aan zwager Ge
rard Heineken, maar zette het later op
naam van haar broer, in ruil voor een jaar
lijkse lijfrente. Von Barnekow wist bij zijn
huwelijk met Willy niets van de regeling,
en richtte al zijn boosheid op Gerard. Von
Barnekow schreef vileine pamfletten over
de Heinekens, die door de gegoede burgerij
met rode oortjes werden gelezen. Gerard
zou een nare kapitalist zijn, een hoerenlo
per en een onbetrouwbaar zakenman. De
hardste klap was het openlijke verhaal over
de geboorte van zijn zoon. Het kind zou de
zoon zijn van zijn vrouw en haar minnaar
Julius Petersen. Dat het verhaal waar was,
deerde hem niet meer. Wel dat hij hier
door gedwongen werd een paar stappen te
rug te doen. Na zijn onverwachte dood op
52-jarige leeftijd schrapt de familie Hein
eken Gerard uit de familiekronieken, uit
vrees voor negatieve publiciteit. Brieven, fo
to's en dagboeken, nagenoeg alles werd ge
wist. En zo ontstond bij de latere erfgena
men het idee dat Gerard een onbetekenen
de figuur was geweest. Het nu verschenen
boek 'Gerard Heineken, de man, de stad en het
bief is een rehabilitatie voor de succesvolle
maar vergeten zakenman.
1
DINSDAG 11 FEBRUARI 2014
Annejet van der Zijl, schrijfster
