Het behoud van de vele bijzondere, karakteris
tieke begraafplaatsen in Zeeland brengt steeds
meer zorgen met zich mee. Hoe voorkom je
dat het funeraire erfgoed uiteindelijk ten dode
is opgeschreven?
28 ZEELAND
BEGRAAFPLAATSEN
door Rolf Bosboom
Erfgoed is op
dit moment
uit Maar als
je zegt: doe
de kerk en de
begraafplaats
maar weg,
dan komt
iedereen in
opstand. Men
vindt het
toch deel
uitmaken van
het dorp.
Volop leven deze
ochtend op de
dodenakker. Er
wordt ijverig ge
harkt, gewroet,
gespit en ge
plant op de be
graafplaats bij de H. Maria Hemel-
vaartkerk in Zuiddorpe. Het ge
luid van een geestdriftige blad
blazer doet voor even afbreuk aan
wat doorgaans een oase van rust
is, een verstilde plek in het hart
van het dorp.
Rond het rooms-katholieke gods
huis ligt een prachtig kerkhof,
waar honderden Zeeuws-Vlamin
gen aan de schoot der aarde zijn
toevertrouwd. De laatste rust
plaatsen van lang geleden gestor
venen worden afgewisseld met
die van hen die recenter zijn
heengegaan. Sobere zerken staan
naast praalgraven. Namen zoals
Puylaert, Van Haelst, Bracke en
Van Waes zijn veelvuldig in de
stenen gebeiteld. Acht halfopen
kapelletjes vormen samen een
processiegang rond de negentien-
de-eeuwse kerk. Ruim twintig
monumentale bomen - beuken,
esdoorns, platanen - omzomen
het terrein en geven het een
bijna idyllische sfeer.
Niettemin is men ook hier niet
vrij van zorgen. Het dagelijks on
derhoud vergt veel inspanning,
de monumentale gedenktekens
en grafzerken verkeren veelal in
matige tot redelijke staat, de ka
pelletjes vertonen verzakkingen
en een van de beuken vraagt op
korte termijn onderhoud. Het be
houd van dergelijke te koesteren
plekken vergt dan ook voortdu
rende aandacht. „Als er niets ge
beurt, verliest het zijn karakter
en gaat het uiteindelijk weg",
zegt Sandra Dobbelaar, medewer
ker cultuurhistorie bij Stichting
Landschapsbeheer Zeeland
(SLZ). „Er zijn al voorbeelden in
de provincie waar de teloorgang
al te ver is. Die moet je dan maar
laten gaan."
De SLZ bekommert zich al sinds
2003 om het behoud van het fune
raire erfgoed in Zeeland, omdat
begraafplaatsen historisch, land
schappelijk en maatschappelijk
vaak van grote waarde zijn. „We
hebben eerst een inventarisatie
gemaakt van alle begraafplaatsen
in de provincie. Vervolgens heb
ben we gekeken naar de land
schappelijk waardevolle begraaf
plaatsen, die van grote betekenis
zijn voor het landschap en voor
de gemeenschap. Dat bleken er
ongeveer 75 te zijn."
De meeste worden wel onderhou
den, zegt Dobbelaar. „Vaak is er
een groepje met enthousiaste vrij
willigers, al dan niet vanuit de
kerk, zoals in de Zak van Zuid-Be
veland. Maar die mensen raken
ook op leeftijd en het is moeilijk
om aan nieuwe vrijwilligers te ko
men. Het is maar zeer de vraag of
de jongere generatie de fakkel
gaat overnemen."
Voor groot onderhoud en restau
raties ontbreekt niet zelden het
geld. „Je krijgt daar in deze tijd
heel moeilijk subsidie voor los",
constateert Dobbelaar. „Erfgoed
is op dit moment een beetje uit.
Maar als je zegt: doe de kerk en
de begraafplaats maar weg, dan
komt iedereen - zoals recent in
Westdorpe - in opstand. Men
vindt het toch deel uitmaken van
het dorp. Het hoort er gewoon
bij. Maar het blijft moeilijk om
mensen te activeren en een bij
drage te laten leveren om het ook
in stand te houden."
Om toch zo veel mogelijk te be
waren en te redden heeft SLZ de
handen ineengeslagen met de
Stichting Cultureel Erfgoed Zee
land (SCEZ), om gezamenlijk per
begraafplaats nauwgezet te be
zien wat er moet gebeuren en
wat voorrang vraagt. Het kerkhof
in Zuiddorpe dient daarbij mo
menteel als proefproject.
„De inventarisatie die we hadden
uitgevoerd, was heel oppervlak
kig", aldus Dobbelaar. „Wil je
écht de waarde van een begraaf
plaats bepalen, dan moet je er
veel meer op inzoomen. Wij als
SLZ kijken daarbij vooral naar de
beplanting, de SCEZ veel meer
naar de grafmonumenten en za
ken zoals hekwerken. Samen
krijg je dan een totaalvisie op het
terrein."
In Zuiddorpe worden de bevin
dingen later deze maand bespro
ken met het parochiebestuur. De
eerste resultaten zijn echter al
zichtbaar. De coniferenhaag die
de begraafplaats aan het zicht ont
trok is weggehaald, het hekwerk
is van roest ontdaan en gisteren
werd een deel van nieuwe beplan
ting voorzien.
Het is allemaal nog kleinschalig,
een aanzet tot hopelijk meer. Het
behoud van de vele tientallen
waardevolle Zeeuwse begraaf
plaatsen is nu eenmaal 'heel inge
wikkeld', zegt Dobbelaar. „Waar
begin je? We hopen met de scan
in Zuiddorpe echt een aanzet te
geven." Als de proef slaagt, kan
Als je niets doet,
dan verdwij nt het
Sandra Dobbelaar
Kerk en begraafplaats in Terhole foto Lex de Meester
Zeldzame mossen op zerk in Sas van Gent foto Peter Nicolai
