10
De volgende
Nationale
Ombudsman zal
het meest effectief
zijn, als hij zich
houdt aan zijn
taak zoals die in
de Grondwet
staat.
SPECTRUM
66 De Ombudsman
bemoeit zich niet
met de politiek
en met de markt
opinie
et aanstaande ver
trek van de huidi
ge Ombudsman
Alex Brennink-
meijer naar de Eu
ropese Rekenka
mer noopt de
Tweede Kamer tot het starten van een
benoemingsprocedure voor een nieu
we Ombudsman. De - retorische -
vraag, die mij daarbij regelmatig
wordt gesteld, is of we een Ombuds
man willen die kritisch is of een Om
budsman die monddood wordt ge
maakt.
Een Ombudsman is van groot belang.
Het is goed om een kritisch volger
van de uitvoering van het overheids
beleid te hebben. Dat dat soms tot
spanning kan leiden, hoort erbij. Kri
tiek is namelijk niet altijd leuk, ook
niet als deze constructief bedoeld is.
Kritiek legt namelijk onvolkomenhe
den bloot. Het is echter aan ons politi
ci om ervoor te zorgen dat we ons die
kritiek aantrekken.
Bij de oprichting in 1982, was de Na
tionale Ombudsman nog vooral ge
richt op individuele klachtenafhande
ling. In de jaren daarna, met name
aan het begin van de 21e eeuw, ver
schoof de focus meer naar het doen
van onderzoek naar structurele proble
men bij de overheid. Toenmalig Om
budsman Roel Fernhout zag er een
duidelijke meerwaarde in: „De om
budsman gaat die zaken aanzwenge
len, politiek onder de aandacht breng
en. Dat houdt een verschuiving van ta
ken in. De ombudsman is er niet lan
ger alleen voor klachten, maar nu ook
voor good government", aldus Fern
hout in 2001 in dagblad Trouw.
Die meerwaarde verdwijnt echter
snel als de politieke discussie over de
rapporten van de Ombudsman niet
meer over de inhoud gaat, maar over
de toon. En dat risico wordt groter
naarmate de uitspraken van de Om
budsman 'politieker' getint zijn. Daar
mee ontberen ze namelijk de politie
ke neutraliteit, die voor deze onafhan
kelijke en onpartijdige instantie essen
tieel is.
Kort voor het aangehaalde artikel was
de Ombudsman in aanvaring geko
men met de Tweede Kamer. Een rap-
port over de leefomstandigheden in
aanmeldcentra voor asielzoekers leid
de tot forse kritiek, vooral van toenma
lig WD-Kamerlid Niederer: „Emotio
neel getoonzet en daardoor niet objec
tief', luidde zijn oordeel. „Waarmee
moeten we de opvang vergelijken?
Met het Amstel Hotel soms? Deze
kwalificaties passen niet bij de status
van het instituut Nationale Ombuds
man, wel bij de persoon Fernhout."
Een meerderheid van de Tweede Ka
mer distantieerde zich van de opstel
ling van de WD, maar er was duide
lijk irritatie over het woordgebruik
van de Ombudsman. 'Te politiek',
werd geoordeeld.
Ook de huidige Ombudsman kreeg
kritiek te verwerken van de Tweede
Kamer, na uitspraken over 'symbool
wetgeving' van het Kabinet Rutte I.
Het werd de Ombudsman met name
aangerekend dat hij motieven van de
regering over de inhoud van wetge
ving in twijfel trok. Dat is namelijk
geen taak van een Ombudsman, maar
een taak van de Tweede Kamer.
Waar moet een Ombudsman zich dan
aan houden? Beperkt hij zich louter
tot het uitspreken van het oordeel 'be
hoorlijk' of'onbehoorlijk' over de uit
voering van overheidsbeleid?
Of gaat het verder? De huidige Om
budsman is daar duidelijk in: „De wet
geeft hem tot taak het oordeel '(onbe
hoorlijk' uit te spreken. Daarmee
dreig je een 'boekhouder van de be
hoorlijkheid' te worden. Dat wil ik
niet." Deze visie van de Ombudsman
op zijn taak is jammer. Een goede
boekhouder is namelijk van onschat
bare waarde.
Artikel 78a van de Grondwet kent de
volgende taak toe aan de Ombuds
man: „De Nationale Ombudsman ver
richt op verzoek of uit eigen bewe
ging onderzoek naar gedragingen van
bestuursorganen van het Rijk en van
andere bij of krachtens de wet aange
wezen bestuursorganen."
Voor mij zitten hier twee wezenlijke
elementen in: De Ombudsman be
moeit zich niet met de politiek. 'Ge
dragingen van bestuursorganen' be
perkt zich tot de uitvoering, niet tot
de inhoud van beleid. De inhoud van
beleid en wetgeving is het resultaat
van een politieke afweging en die
wordt gemaakt in het parlement.
Ten tweede is essentieel dat de Om
budsman zich niet bemoeit met de
markt, maar slechts met de publieke
sector. De laatste passage uit het arti
kel in de Grondwet laat daar geen mis
verstand over bestaan. Ook pogingen
om artikel 78a, vierde lid te misbrui
ken om aan te geven dat de reikwijdte
van de Ombudsman zich - als de wet
gever dat wil - zou kunnen uitstrek
ken tot de private sector, gaan niet op.
Wordt de Ombudsman daarmee een
tandeloze tijger? Allerminst. Bij zijn
vertrek als Ombudsman in 2005 gaf
Fernhout aan dat de Ombudsman in
zijn periode 25 tot 30 grote rapporten
had uitgebracht. „En met succes", al
dus Fernhout in een afscheidsinter-
view in Trouw dat jaar. „Alle aanbeve
lingen zijn opgevolgd", stelde Fern
hout met een ingehouden glimlach
Boekhouder van
behoorlijkheid
door Pieter Litjens
w-'
H
Politicoloog
Pieter Litjens is
Tweede Kamer
lid voor de
WD. Hij heeft
onder meer het
openbaar be
stuur, bestuurlij
ke vernieuwing
en de Nationale
Ombudsman in
zijn portefeuil
le. Eerder was
hij wethouder
van Amster
dam-Zuidoost
en burgemees
ter van
Aalsmeer.
