I
I
Kerstmis is dé tijd voor een volle kerk. Maar in
tussen is katholiek Nederland in hoog tempo
aan het afslanken. Het gebeurt steeds vaker dat
de enige kerk in een dorp dichtgaat. Voor gelovi
gen kan dat een reden zijn definitief af te haken.
12 SPECTRUM
actueel
66 De oudste generatie
moet afscheid nemen,
echt rouwen
z
■r*
Ironischer kan het niet. Er
moeten in Apeldoorn dit
jaar, voor het eerst, toegangs
kaarten aan te pas komen om
de verwachte grote belang
stelling voor katholieke kerst
vieringen te reguleren. De
toeloop zou best eens niet kunnen
passen in de Onze Lieve Vrouwekerk.
De verklaring: het is de enige katholie
ke kerk in Apeldoorn die nog in ge
bruik is. Het parochiebestuur zag zich
door teruglopend kerkbezoek gedwon
gen om in enkele jaren tijd uit de an
dere zes te vertrekken.
Het verhaal van Apeldoorn is niet
uniek. Het gaat hard met de verande
ring van het landschap van katholiek
Nederland. Op tal van plekken gaan
overzichtelijke geloofsgemeenschap
pen op in enorme parochieverbanden
en worden kerkgebouwen 'aan de ere
dienst onttrokken'. Leken - gewone
kerkgangers - gaan voor in uitvaart
diensten. De auto is een onmisbaar
vervoermiddel geworden voor de pas
tor als die alle hoeken van zijn werkge
bied wil bezoeken.
Voor veel gelovigen zijn een vertrouw
de kerk en een 'eigen' priester niet
meer vanzelfsprekend. Zo ontstaat
een verloren generatie van oudere ge
lovigen. „De laatste volkskerkelijke ge
neratie", zo omschrijft Ton Bernts, on
derzoeker van de Nijmeegse Radboud
Universiteit, die groep. De ouderen
verliezen een van de belangrijkste an
kers in hun leven. Het geloof bepaal
de hun opvoeding, vrijetijdsbesteding
en weekritme, het kleurde levensmo
menten als huwelijk, het krijgen van
kinderen en sterfgevallen. En het be
paalde ook voor een groot deel de
vrienden- en kennissenkring. Met het
wegvallen van de kerk verliezen zij
dus een stuk zekerheid en eigenheid.
„Als daar heel abrupt een eind aan
komt, is dat natuurlijk tragisch. Net
als voor de kloosterlingen die zien dat
er na hun niemand meer komt."
De meeste jongeren zijn niet, zoals
hun opa's en oma's, opgegroeid met
een kerk die vanzelfsprekend en alom
aanwezig is. De maatschappij heeft
zich in de afgelopen veertig jaar volle
dig anders georganiseerd. Niet langer
is de parochie of kerkelijke gemeente,
samen met de buurt, hét aangewezen
sociale netwerk. Ernaast of vaak zelfs
in plaats daarvan zijn nieuwe verban
den ontstaan. Die zijn mede mogelijk
dankzij een scala aan communicatie
middelen en grote mobiliteit. Dat
helpt de meeste jongeren de verande
ringen rond die kerk beter te accepte
ren. Die acceptatie mag je van de
oudste generatie eigenlijk niet verlan
gen, zegt Bernts. „Zij moeten afscheid
nemen, echt rouwen." Cultuurtheo
loog Frank Bosman legt uit hoe dat
komt: „Die generatie heeft twee enor
me veranderingen moeten verwerken
in hun kerkelijke leven. Eerst het
Tweede Vaticaans Concilie waarin op
eens alles los ging in 'hun' kerk. Wat
daarna deels weer snel teniet is ge
daan. En nu worden ze geconfron-
teerd met een enorme leegloop."
De ontkerkelijking bleef lang wat ver
bloemd, bewust of onbewust. Ze was
weliswaar zichtbaar in cijfers, maar
had nauwelijks gevolgen voor de infra
structuur. De verwarming in de kerk
werd gewoon aangezet, vieringen gin
gen door. Ook al halveerde het kerkbe
zoek onder katholieken sinds 2000
(toen nog zo'n 440.000 mensen) in
grote, jaarlijkse stappen. „Het is voor
de betrokkenen heel moeilijk om dat
onder ogen te zien en er consequen
ties aan te verbinden. Zo lang je niet
door de ondergrens zakt, denk je: het
valt wel mee. Ie went er ook aan."
Een breekpunt is echter dat het finan
cieel is gaan knellen. „We bemerken
nu ook berusting bij sommige paro
chiebesturen", vertelt Joris Kregting,
net als Bernts verbonden aan Kaski,
onderzoekscentrum voor religie en sa
menleving. „Op een gegeven moment
zit je met tachtig man in een kerk die
is gebouwd voor achthonderd men
sen. Dan komt het punt dat je denkt:
wat doen we hier?"
Inmiddels spreken kerkbesturen en
zelfs de bisschoppen de problemen
uit. En ze handelen naar de nieuwe
werkelijkheid. Die ingrepen leiden
hier en daar tot verzet. Maar een klei
nere infrastructuur voor katholiek Ne
derland, door kerksluitingen en her
verdeling van de schaarse pastorale ca
paciteit, is onvermijdelijk. Daar zijn
cultuurtheoloog Bosman en de Kas-
ki-onderzoekers het over eens. Belang
rijk is wel, betogen zij, dat parochiebe
sturen en bisschoppen die pijnlijke be
slissingen zoveel mogelijk met de
kerkgangers voorbereiden, en niet van
bovenaf opleggen.
Dat klinkt ook door in de kritiek van
parochianen. Naar goede katholieke
traditie richt die kritiek zich vooral
op de beleidsbepalers. En komt er
geen kwaad woord over de pastores
uit de mond van de ouderen. Want,
zien de gelovigen, die doen wat ze
kunnen. Harrold Zemann is daar een
voorbeeld van. De priester die per 1 ja
nuari aan een nieuwe klus begint op
de Utrechtse Heuvelrug, was dit jaar
een tijdje de enige priester voor heel
Apeldoorn (156.000 inwoners, onder
wie 20.000 katholieken). Naast één
diaken. Toch heeft hij zijn tijd zo ge
bruikt dat hij alom wordt geprezen
als een nabije herder. Dat vergde strak
ke agenda-voering, met meedenkende
secretaresses en slim plannen. En het
Je moet niet als
'sacramenten-boer'
heen en weer rijden
le
la
m
Zi
g«
le
Pl
Zi
m
st
rc
w
di
bl
di
w
ik
m
di
P'
al
D
la
et
k\
P'
m
of
ke
D
g«
g<
Pijn rond
kleinere,
andere kerk
door Johannes Rutgers
Ton Bernts
Harrold Zemann
VI
Vc
