BUITEN 5
Het jongetje, logerend bij zijn grootouders, zat ge
dachteloos nieuwsgierig met een paar knopjes
terzijde van de wc waarop hij zat, te spelen. Plots
begonnen er krachtige warme stralen tegen z'n blote
kontje te kletteren. Het jochie sprong als door een angel
gestoken van de wc-bril op en rende huilend naar zijn
opa, enorm geschrokken door de plotse ondermaatse rei
niging...
Ja, we zijn een heel eind verwijderd geraakt van de
ouderwetse poepdoos die generaties lang in gebruik is
geweest. Onwillekeurig moet ik bij de spuitende wc
denken aan het verhaal van een Zeeuwse archeoloog
die betrokken was bij de opgraving van het verwoeste
Augustijner klooster in Vrouwenpolder. Daar vonden
ze, vertelde hij, de oude latrine terug. Vier gaten aan
één kant, en daar tegenover, een klein metertje verder
aan de andere kant, weer vier gaten. Ertussen resten
van een lange smalle tafel en wat muntjes. De recon
structie was niet moeilijk: een 8-persoons latrine voor
de monniken (zie ze zitten/hangen met opgeschorte
zwarte pijen) en daartussen een lange tafel, gebruikt
om stiekem te dobbelen om wat centjes. Dat was offici
eel verboden in kloosters, maar werd vanwege het zwak
ke vlees oogluikend en in het geniep toegestaan achter
de gesloten deuren van het gezamenlijk secreet. Een on
verwachte bijvondst in een klooster waar een heilbren
gend conterfeitsel van Maria bewaard werd door de
monniken. Niet toevallig in Vrouwenpolder, althans in
mijn ogen, net tussen Domburg en Colijnsplaat, waar
eeuwenlang een regionale heidense godin 'Nehalennia'
dezelfde dankbare taak had gehad. Het vroege christen
dom was, zo niet principieel, dan toch uiterst praktisch.
Geen afschaffing van godinnen, maar vervanging zoe
ken...
Als je vaak oude boerderijen bezoekt, tref je ook af en
toe nog de hokjes aan waarvan de deur versierd is met
een hartje, en waar het interieur bestaat uit een soort
kist van planken tegen de achterwand, op zithoogte. In
het midden van de kist een rond gat met een deksel er
op. Eronder een bovenmaatse emmer of een diepe put.
Aan de kant tegen de muur een bosje afgescheurde of af
geknipte kranten aan een touwtje, het equivalent van
ons toiletpapier. Maar de vondst van een oude plee en
zeker van zo'n bosje krantenpapier, gebeurt maar zel
den meer. Als die (buiten)hokjes nog bestaan, zijn ze
meestal onttakeld en in gebruik als berghok. Toch jam
mer, want ook zo'n.'kamertje' is een restje oude cultuur
historie. Sterker nog: aan de grootte van die oude plees
kun je de herkomst duiden. In noord- en midden-Zee
land waren alleen eenpersoonsplees aanwezig. In de
oude kloosters en in de kelders van oude herenhuizen
in Middelburg waren soms tweepersoons gerieven te
vinden. Al dan niet gescheiden door een muurtje. In
het oude voormalige burgemeestershuis waar we zelf
wonen, zijn nog twee open hokjes in de bijkeuken, Eén
voor de bewoners zelf, en één voor de al dan niet inwo
nende meiden of knechts. Op oude hoeves in Zeeuws
Vlaanderen trof je vroeger vaak twee- of driepersoons-
plees aan, allemaal in dezelfde ruimte. Ongetwijfeld
een restant van de gezamenlijke latrines van vroegere
kloosters of Romeinse legerplaatsen zoals Aardenburg.
Zo blijken ook de vaak begniffelde onderbuikse plich
ten en rituelen toch weer verbonden te zijn met de his
torie; daar kom je niet onderuit. Trouwens, ook het hart
je in de deur van de plee is historisch en symbolisch be
paald. Het is een oud vruchtbaarheidssymbool: wat je
op de plee achterliet kwam via wat omwegen weer op
de te bebouwen akkers terecht en hielp zo mee de aarde
vruchtbaar te houden, en aldus de cirkel van leven en
eten weer rond te maken.
WOENSDAG 11 DECEMBER 2013
door Gerard Smallegange
Het bos is rijk aan allerlei
muizensoorten.
foto Chiel Jacobusse
Bosmuis
Rosse woelmuis
Aardmuis
De wezel is een muizeneter bij uitstek.
