Nederlanders
vochten voor
vrijlating
12 MANDELA
NELSON MANDELA 1918 - 2013
Mandela bleef geliefd, ook al omdat hij zich 'normaal'
bleef gedragen onder alle loftuitingen. De problemen
in het land werden hem niet aangerekend.
STEUN HET VERZET
IN ZUID-AFRIKA
De dood van Mandela
raakt Kier Schuringa
(1949) in het hart Ja
renlang vocht hij
voor de vrijlating
van de onbekende ANC-leider.
Onbekend, want vrijwel niemand
in Nederland had eind jaren '60
nog van Nelson Mandela gehoord.
„Toch zat hij toen al een paar jaar
gevangen op Robbeneiland", zegt
Schuringa. „Andere ANC-leiders
kregen meer aandacht. Voor de
meeste Nederlandse politici was
Mandela een terrorist, die zijn ver
diende loon kreeg."
Dat Mandela er nu niet meer is,
baart Schuringa zorgen. „Hij heeft
waanzinnig veel gedaan voor de
wereld. Maar in Zuid-Afrika voe
ren egoïsme en opportunisme op
dit moment de boventoon. Man
dela was een positief boegbeeld,
het geweten van een land in ver
warring. Zuid-Afrika zou door
zijn dood meer verdeeld kunnen
raken."
Als jonge student besloot Schurin
ga in 1974 lid te worden van de
pas opgerichte Anti Apartheids
Beweging Nederland (AABN).
„Mandela werd mijn inspiratie
bron. We streden met hart en ziel
tegen het Zuid-Afrikaanse be
wind. Door foldertjes te drukken,
voorlichting te geven en de druk
op de Nederlandse politici op te
voeren. Ook zamelden we geld in
voor een school in Tanzania, waar
Zuid-Afrikaanse vluchtelingen
werden opgevangen."
Dat Mandela uitgroeide tot hét
boegbeeld van de strijd tegen ra
cisme, is volgens Schuringa voor
een belangrijk deel aan één Neder
lander te danken: Coen Stork, de
man die in 1964 het proces tegen
Mandela bijwoonde.
Stork werkte voor de Nederlandse
ambassade in Zuid-Afrika. Samen
met negen andere ANC-leiders
werd Mandela veroordeeld voor
het voorbereiden van een guerril
la-oorlog, met de bedoeling het
apartheidsregime met geweld om
ver te werpen.
„Mandela kreeg levenslang, maar
het had net zo goed de doodstraf
kunnen zijn", zegt Schuringa.
„Coen Stork en twee Amerikaan
se diplomaten volgden de zit
tingen kritisch. Zonder deze bui
tenlandse bemoeienis was de
kans ontzettend groot dat Mande
la de doodstraf had gekregen. Dan
had Zuid-Afrika er nu misschien
wel héél anders uitgezien."
Schuringa werd aangestuurd door
Conny Braam (1948), mede-op
richter en voorzitter van de
AABN. De dood van Mandela
heeft haar - ondanks de hoge leef
tijd van de Zuid-Afrikaanse
oud-president - geroerd. „Ik wil
de dat hij ouder zou worden dan
ik. Onzinpraat, ik weet het."
Braam ontmoette Mandela meer
dere keren. „Ik was erbij toen hij
kort na zijn vrijlating in 1990
zwarte bannelingen in Zambia
toesprak. Dat was werkelijk adem
benemend. Eigenlijk wist nie
mand tot zijn vrijlating hoe Man
dela er nou precies uitzag, hoe
zijn stem klonk. Maar de man stel
de niet teleur. Hij bleek een gewel
dige spreker te zijn, die ook zon
der een woord te wisselen kracht
en waardigheid uitstraalde."
Conny Braam hield zich voor het
ANC bezig met het opzetten van
schuilplaatsen in Zuid-Afrika.
Ook smokkelde ze documenten
het land binnen. Daarom mocht
ze Mandela persoonlijk ontmoe
ten. „Voor dat moment heb ik
nog altijd geen woorden. Zijn
warmte was allesomvattend." De
IJmuidense bewaart goede herin
neringen aan de periode waarin
het verzet tegen de apartheid in
Nederland sterk groeide. „In de ja
ren '70 en '80 raakten steeds meer
Nederlanders betrokken bij onze
acties. Honderden vrijwilligers
waren actief voor de beweging.
Belangeloos en idealistisch. Dat
was ongelofelijk."
De acties in Nederland bereikten
een hoogtepunt op 11 juni 1988,
toen 50.000 mensen in Amster
dam demonstreerden tegen de
apartheid. Op hetzelfde moment
werd in Londen Mandeia's 70e
verjaardag gevierd met het 'Free
Mandela'-popconcert, waar we
reldwijd meer dan een miljard
mensen naar keken.
Een paar maanden geleden was
Braam nog in Zuid-Afrika. „Ik zie
het land als een jong mens, dat
een afgrijselijke jeugd heeft ge
had. Natuurlijk zijn er nog veel
problemen. Maar ik zie ook town
ships waar zonnepanelen op de
daken liggen. Zwarte Zuid-Afri
kaanse jongeren lopen zelfbewust
over straat. Dat is de nalatenschap
van Mandela. Die erfenis ver
dwijnt niet zomaar."
NIJMEGEN - In 1964 ging hifals een
van de vele ANC-strijders de cel
in en na 27 jaar kwam hij er als
een held uit. Hoe kon Nelson
Mandela tijdens zijn gevangen
schap uitgroeien tot een icoon
van de strijd tegen de apartheid?
„Tijdens zijn gevangenschap op
Robbeneiland werd Mandela prag
matischer", zegt Ineke van Kessel,
historicus verbonden aan het Afri-
ka-Studiecentrum in Leiden en
schrijver van onder meer Nelson
Mandela in een notendop. „Hij
kwam tot de conclusie dat de
strijd niet met wapens gewonnen
kon worden. De gewelddadige
strijd was meer symbolisch. Man
dela kwam tot de overtuiging dat
onderhandelingen de enige moge
lijkheid waren."
Mandela staat bekend als de Gro
te Verzoener, maar volgens Van
Kessel is er een verschil met bis
schop Desmond Tlitu: „In de op
vatting van Tutu is verzoening
een moreel gebod. Mandela is niet
religieus. Hij ziet verzoening als
iets pragmatisch: hoe kan een
land worden bestuurd als de lei
ding en bureaucratie voor een
groot deel in handen zijn van
blanken? En hoe kan worden voor
komen dat het land verscheurd
raakt in een strijd tussen blank en
zwart? Het antwoord van Mande
la daarop was verzoening en het
zoveel mogelijk gerust stellen van
blanken. De zwarte Zuid-Afrika
nen hadden ook de expertise van
de blanken nodig. Verzoening
was voor Mandela een strategi
sche keuze."
Van Mandela is in de beeldvor
ming een verzoener en vredestich
ter gemaakt. Dat merkt Van Kes
sel ook als ze een lezing geeft:
„De mensen willen dan vooral ho
ren over Mandela als verzoener,
dat vinden ze mooi."
Aan de opkomst van Mandela
gaat een uitgekiende pr-campag-
ne vooraf. In de jaren '80 besloten
de Britse anti-apartheidsorganisa
tie en het ANC Mandela naar vo
ren te schuiven als het boegbeeld
van de strijd. „Denk maar aan het
bekende liedje Free Nelson Mande
la, dat is er een resultaat van",
zegt Van Kessel. „Voor de campag
ne had je posters met de tekst 'Be-
door Peter Winterman
tXUauuUiU
I Mandela met zijn toenmalige vrouw Winnie tijdens zijn vrijlating op 11
februari 1990. foto Alexander Joe/AFP
I Nelson Mandela met Ruud Gullit. De
voetballer droeg in 1987 zijn prijs van
Boegbeeld door
door Joost Sijtsma
1918,18 juli Rolihlahla Mande
la wordt geboren in het dorpje
Qunu, in Transkei. Hij is de
jongste zoon van de stam
oudste van de Thembu-clan.
1925 Als eerste van zijn fami
lie gaat Mandela naar school.
Een leraar geeft hem de naam
Nelson omdat hij moeite heeft
zijn geboortenaam uit te spre
ken.
1937 Gaat naar Healdtown Col
lege in Fort Beaufort.
1941 Vlucht naar Johannes
burg om een gearrangeerd hu
welijk te ontlopen. Hij begint
als advocaat te werken.
1944 Twee jaar na zijn toetre
ding tot het African National
Congress (ANC) richt Mandela
met zestig anderen - onder
wie Oliver Tambo - een jeugd
afdeling op. In dit jaar trouwt
hij zijn eerste vrouw, Evelyn.
1948 De Nationale Partij komt
aan de macht door het propa
geren van de Apartheid. Het
ANC begint een campagne van
passief verzet tegen apartheids-
wetten.
1952 Begint samen met Tam
bo het eerste zwarte advoca
tenkantoor. Ze werken voor
mensen die anders niet verde
digd zouden worden.
1953 Het ANC is bang dat het
verboden zal worden, Mandela
moet er voor zorgen dat de or
ganisatie ondergronds kan wer
ken.
1956 Met 155 anderen wordt
hij gearresteerd en beschul
digd van pogingen de staat
met geweld omver te werpen.
