René Diekstra bundelde 25 jaar co
lumns in een boek. Een gesprek over
psychologie in het dagelijkse leven,
aangevuld met vijf voorbeelden uit co
lumns.
12 SPECTRUM
psychologie
Stel, u bent getuige van
onacceptabel sociaal ge
drag: een wildplasser,
een vrouw die vuilnis
op straat gooit. Het er
gert u, maar u kijkt weg.
Een scheldpartij is wel
minste dat je kunt verwachten, als
het niet erger is - een vechtpartij, een
mes tussen de ribben. Zo is het im
mers altijd gegaan? Maar de weten
schap wijst ons de weg naar een nieu
we tijd, zegt psycholoog en columnist
René Diekstra. Als je weet hoe effec
tief aanspreken werkt, kun je de aso
tot beter gedrag aanzetten zonder je
leven in de waagschaal te stellen. De
psychologie geeft ons Wegwijzers naar
een hemel op aarde, zoals het nieuwe
boek van Diekstra heet.
Het boek had over veel kunnen gaan.
Over de actualiteit, over politiek, over
economie. De 1.232 columns die René
Diekstra de afgelopen 25 jaar schreef,
bieden voldoende aanknopingspun
ten. Maar de Leidse psycholoog viert
zijn 25-jarige jubileum als columnist
met een boek over het afleggen van
verantwoording. „Voor die vaardig
heid is veel te weinig aandacht", zegt
hij. „Veel mensen kunnen het niet.
Ze kunnen wel tegen een ander zeg
gen: 'Wat jij doet, vind ik niks', maar
als je vraagt: 'Leg eens uit, waarom
niet?', dan komt er geen antwoord of
halen ze hun schouders op."
Doordat mensen zich niet tegenover
elkaar verantwoorden, ontstaat veel
gedoe. Een oordeel zonder uitleg ver
oorzaakt wrevel of erger. „Het
schuurt en scheurt", zegt Diekstra.
Wie zich verantwoordt, uitlegt wat
hij of zij vindt en waarom, kan de rela
tie repareren. Sterker nog, vrienden,
partners, ouders en kinderen die zich
tegenover elkaar verantwoorden, ver
sterken het wederzijds begrip én de
relatie. Ze kunnen wel oordelen, maar
zonder te véroordelen. „Het afleggen
van verantwoording is daarmee na
liefhebben, werken en kunnen om-
gaan met verlies in je leven een cen
trale vaardigheid, die ieder mens in
zijn repertoire zou moeten hebben."
René Diekstra staat voor het raam in
zijn werkkamer. Hij is een slanke
man, elegant in zijn roze streepjes
overhemd en met een sierlijke goud
kleurige bril op de smalle neus. Boe
ken vullen mahoniehouten wandkas
ten en bedekken zijn bureau. Hij kijkt
uit over de binnenstad van Leiden.
Hij serveert schuimige koffie in een
doorzichtige porseleinen kop met
schotel. Na enig aandringen - 'want
zo'n getal zegt op zichzelf niets' - ont
hult hij zijn leeftijd. „$7, en het is een
zeer plezierige leeftijd."
Diekstra is psycholoog met als specia
lisme suïcide. Maar zijn wekelijkse co
lumn kan over van alles gaan. Veel le
zers zien in hem ongetwijfeld een se
culiere dominee, die een preekje
houdt waarmee ze gesticht en ge
sterkt verder kunnen. Voor anderen is
hij misschien eerder een wijsgeer, die
laat zien hoe filosofie kan vertroosten.
Weer anderen beschouwen hem mis
schien als een moralist die zijn lezers
het juiste gedrag voorhoudt. Maar de
psycholoog ziet zichzelf toch aller
eerst als iemand die wil uitleggen wat
de wetenschap te zeggen heeft over
ons innerlijk, onze persoonlijkheid en
over de beste manier om met anderen
om te gaan. Dat doet hij met een wel
bewust doel. „Ik wil bevorderen dat
mensen hun lot meer in eigen han
den nemen, dat ze beseffen dat wij
zijn geschapen om onszelf te schep
pen."
Diekstra is optimistisch gestemd over
de toekomst. Nu apparaten steeds
meer taken verrichten waar wij vroe
ger al onze aandacht voor nodig had
den, kunnen we - nu al, maar straks
nog veel meer - onze tijd aan elkaar
besteden. „Het helpt dan natuurlijk
niet als de ene partner in een gesprek
met de andere weinig verder komt
dan opmerkingen als: 'Je moeder was
ook al zo'n neuroot'", zegt Diekstra.
„Psychologie leert dat het veel gemak
kelijker is om kritisch te zijn dan
nauwkeurig. Nauwkeurig zijn, bete
kent niet beginnen met oordelen,
maar met vragen, luisteren, 'dialogise
ren' - een gesprek voeren waarin men
sen elkaar beter leren kennen, door
dat elke gesprekspartner de gelegen
heid krijgt zijn of haar kennis, erva
ring en levenswijsheid in te brengen.
Daardoor groeit het onderlinge be
grip. Wijsheid moet, net als liefde,
van twee kanten komen."
Af, in de zin van voltooid, zijn we vol
gens de psycholoog nog niet. „Maar
de psychologie biedt voldoende hand
vatten om ons naar vermogen te ver
volmaken." Het vertrouwen van
Diekstra in de psychologie is zelfs zó
sterk, dat hij denkt dat zij de schaduw
zijden van onze menselijke natuur
kan veranderen, of op zijn minst in be
dwang kan houden. „We zijn erin ge
slaagd een einde te maken aan de
man als figuur die met een zwaard
glorie zoekt op het slagveld", geeft hij
als voorbeeld. „Als we aan alle bar
baarse manifestaties van de menselij
ke, of eerder gezegd mannelijke, na
tuur definitief een einde kunnen ma
ken, hebben we het redelijk ver ge
schopt."
Hij valt de Canadese psycholoog Ste
ven Pinker bij, die in het boek Ons be
tere ik uit 2011 stelt dat de mensheid
in de loop der eeuwen juist steeds
minder gewelddadig is geworden.
Dat beschavingsproces gaat, geholpen
door techniek, nog altijd door. „We
zullen implantaten in ons lichaam
krijgen, die ons bijvoorbeeld zullen
helpen om beter te communiceren en
onszelf beter te beheersen", zegt
Diekstra vrolijk. Hij kijkt erbij alsof
hij niet kan wachten.
'Er is een middeleeuwse spotprent,
waarin de mens wordt afgebeeld
als een blinde die door een varken
wordt geleid. Voor ons 'ideaal-ik'
bepaald geen plezierige afbeelding.
Te reëel, zeg maar. Ons ideaal-ik
wil ons voortdurend doen vergeten,
en wil ook dat anderen zo weinig
mogelijk weten, hoe driftgedreven
en irrationeel we in werkelijkheid
zijn'.
'In dit hightechtijdperk is van al on
ze relaties die met apparaten de
intensiefste en dus belangrijkste'.
door Wilfred Simons
reageren?
spectrum@depersdienst.nl
De noodzaak
Uit de column Relationele verantwoording -
Niemand is wat zij lijkt
Diekstra: „De innerlijke leeftijd en de fysie
ke leeftijd gaan met het klimmen van de
jaren steeds meer uiteenlopen. Wie naar
binnen kijkt, voelt zich vaak jong en wil
hartstocht ervaren. Maar als diezelfde per
soon in de spiegel kijkt, past dat niet. Het
is een dilemma. Hoe ga je daarmee om?
Grofweg zijn er drie manieren. Eén: plasti
sche chirurgie. Het is een hopeloze tocht.
Je blijft snijden, botoxen, injecteren. Twee:
de 'oude' partner inruilen voor een jonge.
Een wrede en oneerlijke keuze, die veel
leed aanricht. Drie: nieuwe dingen leren.
Ga iets doen waardoor je je creativiteit en
die van je partner stimuleert, van bloem
schikken tot geneeskunde studeren. Men
sen die zich ontwikkelen, blijven voor zich
zelf en elkaar vaak interessanj."
Uit de column Verantwoording op leven en
dood - Cedrag is nu het hoogste goed
Diekstra: „We letten nog te veel op de
techniek om ons heen. Dat gaat verande
ren, want er komen apparaten die op onze
apparaten letten. Als apparaten ons verder
alles uit handen nemen, dan is het enige
wat tussen ons nog echt telt, de manier
waarop we met elkaar omgaan. De onder
linge omgang van mensen wordt de essen
tie van ons functioneren. Gedrag wordt
het hoogste goed. Daarmee zal er meer
dan ooit behoefte zijn aan psychologie -
die moet de mens vervolmaken."
