GEZOND 7
Het leek mooi: elke dag wat foliumzuur
slikken om een risicofactor voor hart- en
vaatziekten te verminderen. In de VS en
Canada wordt het zelfs in het brood
gedaan. Maar het blijkt niet te werken en
kan zelfs een averechts effect hebben.
Een jaar of vijftien geleden was
iedereen die betrokken was bij
de strijd tegen hart- en vaat
ziekten optimistisch. Er was
een nieuwe factor ontdekt die
het ontstaan van hart- en vaat
ziekten bevordert. Een factor
die maar liefst bij één op de vijf volwasse
nen voorkomt. Een factor, bovendien, die
op een simpele en goedkope manier te be
handelen viel. Het leek een kwestie van
tijd tot homocysteine, want zo heet deze ri
sicofactor, net zo'n begrip zou worden als
cholesterol, diabetes, roken of een verhoog
de bloeddruk.
„Homocysteine is een aminozuur", legt
Desirée Smith uit. Zij werkt als analytisch
chemicus op de afdeling Klinische Chemie
van het VU medisch centrum in Amster
dam. „Homocysteine ontstaat uit de omzet
ting van methionine, een zwavelhoudend
aminozuur dat veel voorkomt in ons voed
sel als bouwsteen van eiwitten. Zowel ho
mocysteine als methionine maken deel uit
van het zogeheten éénkoolstofmetabolis-
me. Dat is de overkoepelende naam voor
een groot aantal, met elkaar samenhangen
de chemische reacties in de cellen. Hierbij
wordt een zogeheten methylgroep, een
scheikundige verbinding met één koolstof
atoom, van het ene molecuul overgebracht
naar een ander molecuul. Dergelijke reac
ties zijn onmisbaar voor een goede wer
king van al onze lichaamscellen."
Al eind jaren zestig stuitten onderzoekers
op een verband tussen homocysteine en
hart- en vaatziekten. Mensen die als gevolg
van een genetische afwijking torenhoge
hoeveelheden homocysteine in hun bloed
hebben, krijgen al op jonge leeftijd ernsti
ge problemen met hun hart en bloedvaten.
Deze afwijking is zeldzaam, Nederland telt
zo'n tweehonderd van dergelijke patiën
ten. Eind jaren negentig werd echter duide
lijk dat ook mensen met een lichte verho
ging van de hoeveelheid homocysteine in
hun bloed een verhoogd risico op proble
men met hart- en bloedvaten hebben.
Maar, geluk bij een ongeluk, de nieuw ont
dekte risicofactor is op een simpele en ook
nog eens heel goedkope manier te verla
gen. Dagelijks een milligram foliumzuur
slikken en het homocysteinegehalte daalt
aanzienlijk. Landen als de VS en Canada
gingen er zelfs toe over foliumzuur stan
daard toe te voegen aan het brood. De dom
per kwam een kleine tien jaar later. Smith:
„Begin deze eeuw zijn diverse studies uit
gevoerd waarin is onderzocht of het slik-
De processen die
leiden tot hart
en vaatziekten
verlopen
in de cel
ken van foliumzuur daad
werkelijk minder mensen met
hart- en vaatziekten oplevert."
Dat viel vies tegen. Bij de mensen die
trouw foliumzuur slikten, daalde welis
waar de hoeveelheid homocysteine in het
bloed, maar dat had geen aantoonbaar ef
fect op de kans hart- en vaatziekten te ont
wikkelen. Ziehier de 'homocysteine para
dox', zoals dit sindsdien heet. Er was wel
een afname van de risicofactor, maar toch
geen lager risico.
Op zoek naar een verklaring hiervoor, on
derzocht Smith de manier waarop het
lichaam omgaat met homocysteine. „Om
te beginnen zijn we gaan kijken naar de
verdeling van homocysteine tussen het
bloed en het inwendige van de cellen. Alle
studies die het effect van foliumzuur op ho
mocysteine onderzochten, keken steeds
naar de hoeveelheid homocysteine in het
bloedplasma. Maar de processen die leiden
tot hart- en vaatziekten verlopen in de cel.
Wij vonden dat foliumzuur weliswaar de
hoeveelheid homocysteine in het bloed
plasma kan verlagen, maar dat dit geen in
vloed heeft op de hoeveelheid homocystei
ne in de cellen. Bovendien is de hoeveel
heid homocysteine in de cel afhankelijk
van de soort cel. Een cel in de bloedvat-
wand, bijvoorbeeld, bevat een andere hoe
veelheid homocysteine dan een levercel en
gaat daar ook anders mee om. De hoeveel
heid homocysteine in het bloed zegt dus
niet veel over wat in de verschillende cel
len gebeurt."
Maar dat is niet het enige. „Zoals gezegd,
maakt homocysteine deel uit van het één-
koolstofmetabolisme.
De hoeveelheden van de
verschillende bestanddelen
van dit metabolisme hangen
nauw met elkaar samen. Als je de hoeveel
heid van één bestanddeel verandert, bij
voorbeeld homocysteine, veranderen ook
de hoeveelheden van andere bestanddelen.
Wat het effect op hart- en vaatziekten daar
van is, weten we nog niet. Bovendien is het
foliumzuur in een pilletje chemisch gezien
net even anders dan de moleculen die in
het lichaam de omzetting van homocystei
ne bevorderen. Het foliumzuur in het pille
tje is een stabiele variant van de zogeheten
folaten die in het lichaam voorkomen. Het
lichaam kan per keer maximaal 0,2 milli
gram foliumzuur omzetten in natuurlijk fo-
laat. Wie in één keer 1 milligram folium
zuur, of soms zelfs nog meer, slikt, heeft
waarschijnlijk een grote hoeveelheid nog
niet-omgezet foliumzuur in zijn lichaam.
Wij hebben aangetoond dat dit niet-omge-
zette foliumzuur reacties in het éénkool-
stofmetabolisme kan verstoren. Het is niet
ondenkbaar dat het slikken van dergelijke
hoeveelheden foliumzuur zelfs negatieve
effecten kan hebben op hart- en bloedva
ten."
Tenslotte, om misverstanden te voorko
men: foliumzuur slikken vóór het zwanger
worden om geboorteafwijkingen als een
open ruggetje te voorkomen is wel bewe
zen effectief.
DINSDAG 12 NOVEMBER 2013
ONDERZOEKER: DESIREE SMITH
Opleiding: Analytische chemie
(VU Amsterdam)
Huidige functie: onderzoeker, af
deling Klinische Chemie, Meta-
bool laboratorium (VU)
Opdrachtgever: afdeling Klinische
Chemie VUmc, Nederlandse Hart
stichting
Medeonderzoeker(s): prof. dr.
Henk Blom en prof. dr. Yvo Smul
ders (VUmc medisch centrum,
Amsterdam)
Foliumzuur
geen gouden ei
e>'
foto Getty Images
door Marten Dooper
Desirée Smith
jt
JK
reageren?
gezondheid@depersdienst.nl
