1
BOEKEN 13
OVERAL
EN ALTIJD
WEER
BOEKRECENSIES
Universele verhalen
Het Nobelprijscomité in Oslo
gunt dit jaar de Nobelprijs voor Li
teratuur aan de Canadese schrijf
ster Alice Munro (82). Om gezond
heidsredenen kan
zij de prijs niet per
soonlijk in ont
vangst nemen.
Vanwege het uit
zonderlijk hoge ni
veau van de Cana
dese literatuur, is
het een voortreffe
lijke keuze om de
ze eer aan Alice Munro te gun
nen. Landgenote en romanschrij
ver Margaret Atwood had hem
om even zoveel redenen kunnen
krijgen, Munro ontvangt de prijs
vooral voor haar verhalenbun
dels. Ze schreef slechts één ro
man, maar haar talloze bundels
getuigen van een uniek schrijver
schap. Uitgeverij De Geus bracht
meteen drie bundels op de
markt. In kwaliteit ontlopen die
elkaar nauwelijks.
Het gaat steeds om universele ver
halen van mensen. Vooral die van
vrouwen in Noord-Ontario die
voelen dat er meer uit hun leven
te halen is. Alleen hoe, wanneer,
waar en tot welke prijs? Wil ik
die prijs betalen? En hoe moet
dat dan met mijn kind? Briljant!
Reizen door Afrika
Toen Paul Theroux jaren geleden
in Afrika belandde, voelde dat als
een bevrijding. „Eindelijk is mijn
leven begonnen", dacht de toen
20-jarige Theroux. Afrika was een
kans voor hem. In 'Laatste trein
naar Zona Verde' ziet zijn Afri
kaanse realiteit er heel wat grim
miger uit. Hij reist van Zuid-Afri-
ka naar Botswana,
Namibië en Ango
la, maar schrikt
van het geweld,
dat amper wordt
dé gestuit door de po-
jjHB litiek. Het lijflied
van Jacob Zuma,
president van
Zuid-Affika, gaat alleen over zijn
machinegeweer. Zijn politieke te
genstrever, Julius Malema, is wat
explicieter. „Schiet de boer neer",
zingt hij op verkiezingstournee.
Zanger Bono is zo naïef om dat
op tv te plooien met Bob Marley's
'I shot the sheriff. Een verontrus
tend, maar groots boek.
Fantasie-eiland
Umberto Eco schrijft in het ver
rassend geïllustreerde 'De ge
schiedenis van imaginaire landen
en plaatsen' niet over het dorp
waar Madame Bovary geleefd zou
hebben. Of waar Fagin uit 'Oliver
Twist" zijn achterbuurtkrot in
Londen had staan. Het boek gaat
over plaatsen die nu of in het ver
leden aanleiding hebben gegeven
tot 'verdichtsels, utopieën en her
senschimmen'.
Atlantis dus, Luilek
kerland en de eilan
den van Utopia.
Maar ook het bin
nenste van de aar
de of de Bijbelse
landen.
Een boek als een
fantasie-eiland.
werkelijk is. Dat zijn twee totaal verschil
lende standpunten welke een mens kan in
nemen ten opzichte van het menselijk te
kort."
Hij vervolgt: „Het menselijk tekort overal
en altijd weer heeft als voordeel dat alles
minder beladen en vermakelijker wordt."
Allengs realiseert de lezer zich dat ook de
schrijver c.q. de verteller bezig is met het
vastleggen van een deel van zijn leven. De
verteller herwaardeert zichzelf omdat hij
op het punt staat een zoon te krijgen.
„Alle drie de personages werken op een ver
schillende manier met dezelfde herinne
ring. We zijn geneigd om zwart-wit te den
ken, terwijl het heden een groot schemer
gebied is. Later kun je niet echt onder
scheid maken en dus worden dezelfde fou
ten steeds opnieuw gemaakt."
Dat is nog een triest aspect van de historie,
constateert hij. „Dat maar een handjevol
mensen iets uit het verleden zal leren."
De verteller is het meest autobiografische
personage. „Hij is van mijn leeftijd en doet
hetzelfde werk. Via hem heb ik mijn eigen
ideeën over de Holocaust proberen te toet
sen en ook hoe je daarmee kunt omgaan.
De tekst maakt zo de cirkel rond."
Confronterend, maar met ritme. „De Holo
caust in de vorm van een samba. De para
dox versterkt het effect."
De verteller bevrijdt zichzelf door zijn
zoon niet in haat op te voeden. „Dat is
hoopvol, maar er zit ironie in verborgen.
Hij beschrijft voor het baby'tje hoe de we
reld werkelijk in elkaar steekt. Hij verbindt
de kleine pijntjes - wat is er voor een klein
kind erger dan
honger en kou -
met het grote lij
den zoals de Holo
caust. De realiteit
is helaas een her
haling van zetten
van pijn."
„De menselijke
historie is een aan-
eenschakeling
van rampen, oor
logen en slachtin
gen. Dat is alge
meen bekend. Maar je moet de mensen
daarvan opnieuw overtuigen wanneer je
een boek schrijft. En dat van zoveel moge
lijk kanten. Een boek als een mantra."
Daarbij moet je jezelf niet al te serieus ne
men, gelooft Laub. „Is het mogelijk en is
het toegestaan om een overlever van Ausch
witz te haten? Je kiest niet wie je haat of
wie je lief hebt. Dat is het bewijs dat een
mens steeds weer een nieuwe pagina is."
Hoe ga je om met je herinne
ring? Wat geef je door aan het
nageslacht? Michel Laub duikt
in het oorlogsverleden van opa.
In staccatostijl vertelt de Braziliaanse
schrijver Michel Laub (1973) in zijn
roman Overal en altijd weer over zijn
grootvader. De deeltitels klinken laco
niek: Een paar dingen die ik weet over
mijn grootvader, Een paar dingen die ik
weet over mijn vader en Nog een paar
dingen die ik weet over mijzelf.
Opa verhuisde na de Tweede Wereldoorlog
naar Brazilië. Ooit was hij een succesvol on
dernemer, maar hij kwam berooid uit het
verwoeste Europa. Met de herinneringen
aan kamp Auschwitz in zijn rugzak. Hij
praatte nooit over zijn verleden.
Tegen het einde van zijn leven sluit opa,
die inmiddels weer een klein zakenimpe-
rium heeft opgebouwd, zich steeds vaker
op in zijn kantoor. Daar tekent hij in
schriftjes zijn herinneringen op, aan zijn le
ven in Brazilië welteverstaan.
„Je herinnering is niet objectief, ze is wat
we zijn", aldus Laub. „Iedereen gebruikt
die in zijn eigen voordeel. De werkelijk
heid is vaak onbegrijpelijk en fragmenta
risch. Met je herinnering probeer je er dui
ding aan te geven. Zo werkt het ook bij de
Holocaust. Al moet je bij dat zware onder
werp wel geschiedkundige en politieke aan
tekeningen maken."
In het verhaal wordt de zoon van de opa
geïndoctrineerd door hetgeen de oude
man verzwijgt. Op zijn beurt geeft die dit
trauma door aan zijn eigen zoon, de vertel
ler. Die is in eerste instantie 13 jaar oud en
zet zich af tegen zijn vader en de schriftjes
van opa.
Natuurlijk veroordeelt hij net zo goed de
wandaden van de nazi's. Maar hij heeft nog
geen seconde het gevoel dat die iets met
hemzelf te maken hebben.
Laub: „Ik zat op een joodse eliteschool. Je
werd er doodgegooid met waarschuwingen
voor de antisemitische wereld. Zaken die
sterk leefden voor degenen die uit de kam
pen terugkeerden. Voor ons waren het zin
nen in boeken. De verschrikking van de ge
schiedenis is dat gebeurtenissen historie
worden. Data en feiten en meer niet. Onze
afschuw was plichtmatig."
De verteller wordt journalist en schrijver.
Door zijn drankgebruik mislukt het ene hu
welijk na het andere. In zekere zin draagt
ook hij Auschwitz met zich mee. Laub
De realiteit
is helaas
een herhaling
van zetten
van pijn
weet hier mooi het boek van Primo Levi Is
dit een mens te introduceren. Dat boek is
het absolute contrast met de schriftjes van
de opa van de verteller. Levi legde immers
elk detail van het kampleven zorgvuldig
vast.
„De grootvader heeft de Shoah overleefd
en rechtvaardigt er zijn acties ten opzichte
van zijn zoon mee. Hij wordt van slachtof
fer dader", aldus Laub. „De aantekeningen
van opa kunnen worden samengevat met
het zinnetje: zoals de wereld zou moeten
zijn. Die van de vader: de wereld zoals die
ZATERDAG 9 NOVEMBER 2013
tjef teven
Alice Munro - Lief leven.
De Geus, 22,50 euro.
Paul Theroux - Laatste trein naar Zona
Verde. Atlas Contact, 25,95 euro.
Umberto Eco - De geschiedenis van
imaginaire landen en plaatsen.
Prometheus, 39,95 euro.
i* 1.1 S HU» MS
VM*
Michel Laub. fo,tó Renato Parada
Michel Laub - Overal en altijd weer.
Vertaling Harrie Lemmens. Anthos, 17,95 euro.
Herinnering is nooit objectief
door Guus Bauer
Michel Laub
