haar laatste zelfportret bezig en blikt terug
Charley is aar
Schilderes Charley Toorop was een buitenbeentje in West
kapelle. Ze zwom naakt, als grap werden haar kleren wel
eens weggehaald. Maar het dijkdorp was ook trots op haar.
4 SPECTRUM
manifestatie
et was wel even schrikken, her
en der in Westkapelle, toen
daar het ontwerp werd gepre
senteerd voor de 'Ode aan Char
ley Toorop', de sculptuur die
volgende week zaterdag wordt
onthuld op de zeedijk. Want
wat moet zoiets merkwaardigs daar straks tussen al
die andere ornamenten: de tank die herinnert aan
de bevrijding van het Duitse juk - waarbij het hele
dorp van de aardbodem werd weggebombardeerd -
tot de Schoppesteele, dat andere - door menigeen
als wezensvreemd ervaren kunstwerk - waarmee
Middelburgse heren zo nodig moesten herdenken
dat ten behoeve van diezelfde bevrijding een gat in
de zeedijk werd gegooid, wat Walcheren verander
de in één grote Waddenzee.
Maar de stichting verBEELding Charly Toorop, die
in het dorp ook veel handen op elkaar kreeg voor
het nieuwe kunstwerk, heeft er alle vertrouwen in
dat het met die sculptuur net zo zal gaan als met
Charley Toorop zelf, toen die vanaf 1921 iedere zo
mer haar intrek nam in de dorpsherberg De Valk.
Ze gedroeg zich - met haar mondaine kunstenaars
manieren, in Westkapelle bepaald niet altijd zoals
de tradities in het dorp dat wilden. Maar dat bete
kende allerminst dat ze er niet werd geaccepteerd.
„Als jonge jongens onder elkaar sprongen we des
tijds vaak gewoon in ons blote kontje de zee in",
herihneren de dorpsoudsten zich. Maar een blote
vrouw op het strand, dat hadden ze in Westkapelle
nog niet gezien. Charley Toorop bracht daar al snel
verandering in. „Als jongens zaten we te wachten
tot ze weer eens naakt de zee in liep. Dan beslopen
we haar. Naar het schijnt heeft de veldwachter haar
daar ooit wel eens een waarschuwing voor gegeven.
Maar ze was er de vrouw niet naar om zich daar iets
van aan te trekken. Er werd wel eens om haar gela
chen, en ze werd er ook wel eens mee geplaagd. Als
grap hebben we wel eens haar kleren weggehaald.
Maar je kan niet zeggen dat het dorp schande van
haar sprak."
Ze ontleenden in Westkapelle zelfs ook enige trots
aan haar aanwezigheid. „Met haar kwam in de hech
te, traditionele dorpsgemeenschap de grote wereld
binnen." Het had ook iets bijzonders.-Een moderne
vrouw uit de mondaine kunstenaarswereld, die
heel Europa bereisde, thuis was in Parijs, daar om
ging met omging met kunstenaars als Zadkine en
Mondriaan, en die toch iedere zomer weer bleef te
rug komen naar die eenvoudige dorpsherberg in
dat dorp van dijkwerkers en boeren.
Voor Charley Toorop was Westkapelle een plek die
nog niet was bedorven door de bombarie van de
moderne tijd. Over dat 'machtige en op Walcheren
welgevreesde volk van de Westkappelaars' schreef
haar biograaf Hammacher ooit: „Dit is wat zij nodig
heeft. Dat oerleven bij de dijk aan de zee. Er is ner
gens iets dat beter was voor haar."
Westkapelle en de Westkappelaars inspireerden
Charley Toorop tot een aantal hoogte
punten in haar schildersoeuvre. Dat
soort kunstwerken kwam veelal tot
stand in dorpsherberg De Valk.
Daar voelde ze zich thuis en vrij, mede door de inni
ge band die ontstond met de de waardin, Miene
van Mill-Verhulst. Die gaf haar iedere zomer op
nieuw de voorraadschuur in gebruik als atelier.
Daar schilderde ze temidden van kratten bier en li
monadeflesjes. 's Avonds dronk ze er een borreltje
met de mannen aan de toog. Daaruit, en uit hun
vrouwen, koos ze veelal haar modellen. Zo ontston
den vele van haar opvallendste, krachtigste, veelal
bonkige schilderijen, die ook door de hedendaagse
critici worden geroemd. Zoals Boerengezin (1927),
Muzikanten en dansende boeren (1927), Boeren
(1930), Aan de toog (1933) en Oude boer (1939), wer
ken die getuigen van een nietsontziend realisme,
waar desondanks ook vaak 'iets magisch' aan wordt
toegedicht.
Op veel van haar Westkappelse schilderijen komen
vaste modellen voor als Kees Minderhout, Miene
van Mill en vooral Joos Huibregse en diens vrouw.
Dat stel figureert ook op het tweeluik 'Muzikanten
en dansende boeren' twee onder elkaar geschilder
de taferelen alsof het om een stukje van een film
strook gaat. Het bovenste tafereel portretteert het
muzikale echtpaar Meloen, dat jaarlijks de Westkap
pelse kermis opluisterde. Daaronder documenteert
ze het kermisbal waarvoor jaarlijks de stoelen aan
de kant gingen, en de vloer werd gepoetst.
In haar kielzog vertoefden tal van andere kunste
naars voor korte of langere tijd in Westkapelle, zo
als de dichter Marsman, de filmer Joris Ivens en
haar grote liefde: de schrijver-anarchist Arthur Leh-
ning. „Als je me wil zien, dan moet je maar naar
Westkapelle komen", was een gevleugeld gezegde.
Nadat Westkapelle in 1944 was platgebombar
deerd, ontstond een heel nieuw dorp. Hotel De
Valk behoorde tot de eerste gebouwen die in 1947
nieuw werden opgeleverd. Maar veel van de oude
charme was weg. Toch keerde Charley Toorop er
nog vaak, tot aan haar dood, naar terug. Ans Dinge-
manse, initiatiefneemster en voorzitter van de stich
ting verBEELding Charley Toorop, scharrelde er in
die tijd, als kleinkind van de herbergierster, vaak
rond. Ze herinnert zich de kunstenares als 'een
vrouw in een lange witte jas', die nauwelijks nog
verstaanbaar was. „Ze loopt met een stok. Op het
grijze haar draagt ze een baret, ze heeft felrode lip
pen en rode nagels."
Tot aan haar dood in 1955 hield Charley Toorop er
een intensieve briefwisseling op na met Miene
Mill-Verhulst, waaruit blijkt dat ze in de eenvoudi
ge herbergierster, ook al had die van kunst geen ver
stand, haar hartsvriendin zag. In 1954 schreef ze
haar nog dat er in Westkapelle gefilmd zou wor
den: „Ik kom reeds begin Augustus vanuit Veere
naar De Valk met een cineast, want er wordt een
film gemaakt van mij en mijn werk en daarvoor
heb ik Westkappel nodig. De kust, de dijk, de men
sen."
Dat filmen is er niet meer van gekomen. Helaas,
want uit een brief van een jaar eerder blijkt dat zo'n
film de sfeer zou hebben geademd van een schilder
kunstig meesterwerk. „De Valk moet de oude Mie-
na erbij hebben. Toen je er de laatste dag niet was
miste ik je, statig - als een douarière door de zaal lo
pend of met de jongens een kaartje aan het leggen,
als een schilderij van Rembrandt met een doek
om."
Op de middelbare school maakte Henny
van Kesteren (1949) al kennis met Char
ley Toorop. Die grote, indringende ogen
op de schilderijen, ze zou ze nooit meer
vergeten. Nu, na een jaar schrijven, houdt
ze het eerste exemplaar van Haar laatste
meesterwerk, roman over Charley Toorop in
de hand. Jazeker, ze heeft er rekening mee
gehouden dat volgende week het beeld
ter ere van de schilderes in Westkapelle
wordt onthuld. Morgen presenteert ze
haar boek.
De grote overzichtstentoonstelling van
Charley Toorop in Boymans van Beunin-
gen, vijfjaar geleden, maakte haar plan de
finitief. Henny van Kesteren zat op dat
moment tegen het einde van haar logope
distenloopbaan. Ze was in 1978 uit Rotter
dam naar Middelburg verhuisd, in 1994
werd Koudekerke haar woonplaats. Haar
schrijftalent had ze gaandeweg ontwik
keld: voor haar logopediepraktijk schreef
ze een methode voor taalontwikkeling en
kinderverhalen om voor te lezen. Uitgeef
ster Fiona Hack nodigde haar uit om werk
in te sturen voor Zeeuwse verhalen- en
poëziebundels. „Schrijven is een drang ge
worden", zegt ze.
Haar boek over Charley Toorop noemt ze
een historische roman. „Ik heb twee ver
sies gemaakt. In de eerste gaat een journa
liste Charley Toorop interviewen om een
biografie over haar te schrijven. Die vorm
beviel me niet, het geheel werd te voor
spelbaar. In de tweede versie ben ik uitge
gaan van het moment dat Charley aan
haar laatste zelfportret bezig is. Tijdens
het schilderen is ze alleen en blikt ze te
rug" op haar leven."
Het boek bestaat uit twee delen. Het eer
ste, verreweg het grootste, zit heel dicht
op het leven van Charley Toorop. Het
tweede deel speelt in het heden, als een
kleinzoon Charley's sporen in Zeeland na
gaat. Hij bezoekt Westkapelle en Veere,
en is met zijn vriendin in 2009 aanwezig
bij een voorstelling over Charley Toorop
in het Zeeland Nazomer Festival.
Henny van Kesteren: „Ik heb voor deze
vorm gekozen, omdat een roman een pret
tige manier is om met iemand kennis te
maken. Je leest eerder een roman dan een
dikke biografie. In de persoon Charley
Toorop herken ik veel van mezelf. Dezelf
de soort gedrevenheid. Ik heb me echt in
haar gedachten- en gevoelswereld ver
diept. Toen ik met mijn schrijven aange
land was bij het moment dat ze sterft, zei
ik tegen mijn man: 'Nou is ze dood'. Dat
beleef je even heel intens mee."
Dat oerleven bij
door Henk Postma
H
door Jan van Damme
Henny van Kesteren: Haar laatste meesterwerk.
Roman over Charley Toorop - Uitgeverij De
Klimmende Ster, 144 pagina's. Presentatie zon
dag vanaf 15.00 uur in de Drvkkery Middel
burg, tijdens de presentatie is de prijs 15,- eu
ro, na 3 november 16,95 euro
Henny van Kesteren. foto Lex de Meester
