De roep om Zwarte Piet af te schaffen
is misplaatst en getuigt van weinig
kennis van de achtergrond van het
Sinterklaasfeest. In de overlevering
keerde Sint-Nicolaas zich juist tegen
slavernij en racisme.
14 SPECTRUM
opinie
Twee jaar geleden ging
ik op uitnodiging van
een Amerikaanse on-
derzoekster in debat
met onder andere
Quinsy Gario, de kun
stenaar die regelmatig
de zwartepietendiscussie aanzwen
gelt. Het thema van het Engelstalige
debat in het bomvolle CREA Theater
te Amsterdam was de stelling 'Zwarte
Piet is racisme'. Eraan voorafgaand
hield historicus John Helsloot een kor
te lezing. Hierin werd onder meer ge
steld dat vroeger sommige rijke geeste
lijken zich lieten vergezellen door een
zwarte bediende. Vervolgens conclu
deerde hij dat Zwarte Piet niet meer
van deze tijd zou zijn omdat hij in
zijn ogen daarmee 'als een slaaf van
een bisschop' was.
Er zijn weinig Sinterklaaskenners die
deze mening delen. Zwarte Piet heeft
niet één oorsprong, maar is een bonte
mix van heel veel gebruiken en perso
nen. Het wilde geraas van Zwarte Piet
gaat terug tot ver in de oudheid. Er be
staat een heel lange traditie om in de
cember met zwartgemaakte gezichten
joelend de straat op te gaan, om op
zoek te gaan naar stoute kinderen en
vrouwen. Er zijn afbeeldingen van de
knecht van Sint-Nicolaas bekend
waarbij hij uitgebeeld wordt als een
kapitein, als een andere bisschop
(Sint-Rupert)landloper, harlekijn,
kinderschrik, duivel, matroos, schoor
steenveger, Indiër, moor, kind, zwarte
raaf en clown. Hij is zowel Heintje
Pek, Rupert, Ruprecht, Piter, Diego
als Elvis. Hij is na al die jaren van één
hulp gegroeid naar een zeer divers
volk met figuren als de hoofdpiet, mu-
ziekpiet, profpiet, Diego, wegwijspiet,
rolstoelpiet en cyberpieten. Dit pieten
volk werd in 2006 weinig succesvol
uitgebreid met regenboogpieten. En
na al die eeuwen Europese kinderfolk-
lore is daar nu dan ook nog eens het
idee geopperd dat Zwarte Piet racis
me zou zijn.
Tijdens het debat werd al snel duide
lijk hoe een aantal van de tegenstan
ders Zwarte Pieten zagen. Volgens
hen droegen Zwarte Pieten gouden
oorringen, hadden ze dikke rode lip
pen, waren ze allemaal dom, droegen
ze allemaal kroeshaar en spraken ze
met een Surinaams accent. Sinter
klaasjournaal! Nooit bekeken.
Een Surinaamse vrouw trok parallel
len tussen de hoofdpiet en de zwarte
opzichters op de Surinaamse planta
ges. Volgens haar was een tekening
van de pakjesboot een regelrechte ko
pie van een tekening van een slaven-
boot. En dan al die liedjes! 'Knechten
betekent onderdrukken! Toch?'
Een van de hardnekkige misverstan
den rondom Zwarte Piet is het woord
'knecht'. De knecht van Sint-Nicolaas
was meestal degene die als taak had
om uit te zoeken of kinderen wel zoet
waren geweest. Zwarte Piet werd tot
in de jaren '20 ook wel 'knecht Rup
recht' genoemd. En dat personage ver
wijst op zijn beurt weer naar zowel
de duivel als naar de Oostenrijkse bis
schop Sint-Rupert.
Op de website van het Rijksmuseum
is een prent terug te vinden uit 1800
waarop een opmerkelijke knecht
naast Sint-Nicolaas staat afgebeeld:
een blanke man, voornaam gekleed
als een kapitein. In het boek Sint Nico
laas en zijn knecht van Jan Schenkman
uit 1845 is de knecht een zwarte man
zonder hoofddeksel met een harem-
broek.
In een latere druk draagt de zwarte
knecht kleding die indertijd ook door
clowns als Grimaldi werd gedragen
en een baret met veer. Op een andere
afbeelding van Sint-Nicolaas uit de
zelfde periode draagt de Sint geen mij
ter maar een baret met veer. De laat
ste jaren is de rol van Piet steeds pro
minenter geworden. Hij is een held ge
worden die een stokoude man door
zijn feest sleurt. In de vele Sinterklaas
films die er zijn gemaakt, draait alles
rondom de pieten. En de boeven? Die
zijn in die films bijna zonder uitzon
dering blank.
Een van de redenen van Quinsy Gario
om 'Zwarte Piet is racisme' op zijn
T-shirt te strijken, was dat Nederland
Zwarte Piet niet zou kunnen uitleg
gen aan het buitenland. De Santa Se-
mana-processies, die jaarlijks in het
Spaanse Sevilla plaatsvinden in de ka
rakteristieke puntige maskers die
doen denken aan de Ku Klux Klan,
kunnen ook maar beter niet in New
York worden gehouden. Een vergelijk
baar misverstand is ook aan de hand
met Zwarte Piet, die voor Amerika
nen te veel gelijkenissen vertoont met
black minstrels. De black minstrel shows
waren omstreeks 1850 de meest popu
laire theatervorm van Amerika. Het
betrof hier meestal blanke mannen
met zwart gemaakte gezichten die
zich in hun shows doorgaans dom ge
droegen en bewust de spot dreven
met de negroïde bevolking. Er rust te
genwoordig een groot taboe op deze
afbeeldingen en shows, die daar als
zeer grievend worden beschouwd. Dit
verklaart de overspannen reactie van
de voorzitster van de VN-werkgroep
'Afrikaanse afstammelingen' Verene
Shepherd. Zij ziet, vanuit de Jamai-
caanse cultuur, in de Zwarte Pieten
Zonder Pieten kan Sint
zijn feestje niet vieren
Sander Kessels
is lid van het
Nationaal Sint
Nicolaas Comi
té. Hij verzorgt
daarvoor onder
meer de websi
te van de Stich
ting Sint. Hij
heeft de Riet
veld Kunstaca
demie gevolgd
en heeft erva
ring met kinde
ren door werk
zaamheden in
het jeugdwerk
en het ontwik
kelen van edu
catieve spellen.
door Sander Kessels
Illustratie Censuur