V
Als er één trek heeft, voelt de rest dat gelijk
66 Veel cliënten zijn
straatwijs en
meester in het
zand in de ogen
strooien
VERDIEPING 11
J
Het was een schreeuw om
aandacht. Een riskante
schreeuw, dat wel. Al
leen besefte hij dat vier
jaar geleden totaal niet.
De branden die Frits op
verschillende locaties in
het noorden van het land stichtte, zijn naar
eigen zeggen uiteindelijk zijn redding ge
weest. Dat hij vrij snel gepakt werd, drie
maanden na zijn eerste brand, voelde voor
de 22-jarige vooral als een opluchting.
„Als dat niet was gebeurd, had ik niet gewe
ten hoe het nu met me was geweest. Of ik
er nog was geweest", vertelt Frits, achter
overleunend in een tuinstoel, op het bui
tenterras van De Kastanje. Op die besloten
afdeling, gelegen op het terrein van Stich
ting Trajectum in de bossen van het
Drents-Friese Wold, is hij de afgelopen tijd
naar eigen zeggen tot inkeer gekomen. De
Kastanje is speciaal ingericht voor mensen
als hij: gedragsgestoorde, licht verstande
lijk beperkten met een verslaving.
Gitzwart was de periode voorafgaand aan
zijn arrestatie. Frits voelde zich verloren. Ie
dere avond dronk hij tien tot vijftien bier
tjes; om daarna, zwaar onder invloed, luk
raak objecten op straat in brand te steken.
Het begon met vuilniscontainers. Daarna
volgden auto's. De destijds 18-jarige was de
schrik van de buurten waar 's nachts de
vlam in de pan sloeg.
Daar stond hij nooit bij stil. „Het ging mij
om de sensatie. Ik zocht spanning. Op dat
moment waren die vlammen heel mooi. Ik
had echt niet in de gaten wat voor gevol
gen het had."
Zijn celstraf luidde het keerpunt in zijn ver
slaving in, althans in zijn lichamelijke af
hankelijkheid van alcohol. Verslaafden die
vast komen te zitten, gaan direct cold tur
key: geen druppel alcohol of shot drugs krij
gen ze meer. Daarmee werd Frits nog
steeds niet echt wakker geschud. Dat ge
beurde naar eigen zeggen pas na zijn deten
tie.
De rechter gaf hem niet alleen celstraf,
maar ook een verplichte behandeling van
zijn verslaving. Die vond hij dus ver weg
van de bewoonde wereld en alle verleidin
gen die deze met zich meebrengt.
„Ik had het heel moeilijk in het begin. Had
ook vaak last van 'trek'. Maar tijdens thera
pie heb ik me een keer kwetsbaar opge
steld en werd ik met mijn neus op de fei
ten gedrukt. Ik besefte voor het eerst dat ik
hele grote problemen had. Al jaren eigen
lijk."
Frits komt uit een gebroken gezin en kent
een familiehistorie van verslaving en ge
weld. Het kwam er tijdens zijn therapieën
allemaal uit. Ineens. De jonge noorderling
is een typisch voorbeeld van de vele 'be
schadigde mensen' die bij Trajectum rond
lopen, constateert operationeel manager
Huub Dijns. „We zeggen hier wel eens: als
er voetbalrellen zijn en de ME voert een
charge uit, zie je er 499 wegrennen en een
tje die blijft staan. Die ene is degene die
hier ook rondloopt; die totaal geen idee
heeft wat de gevolgen van zijn gedrag zijn
en al snel een grens over gaat."
Jongens als Frits belanden normaal gespro
ken als veelpleger in de gevangenis. Daar
zitten ze hun straf uit; jaar in, jaar uit. Ze
begrijpen niet echt wat ze daar doen en
worden ook niet begrepen. Dat leidt dan
weer tot dwars gedrag, zegt Dijns.
Om cliënten te leren praten over onderlin
ge spanningen en frustraties, is er één keer
per week een groepsgesprek, een verplicht
onderdeel van de behandeling. Die heeft
als doel om, zoals Frits uit de notulen voor
leest, 'dagritme te krijgen, op de hoogte te
blijven van de ontwikkelingen bij andere
bewoners en een groepsgevoel te creëren'.
Ook worden er lopende zaken besproken:
een uitstapje naar de dierentuin van Em-
men en aansluitend 'Chinees halen in Vled-
der' bijvoorbeeld. Net als de 240 uur taak
straf die een van de bewoners binnenkort
nog zal moeten uitvoeren e'n die gevolgen
kan hebben voor zijn aanwezigheid bij de
groepsactiviteiten. Het zijn niet altijd de ge
makkelijkste bijeenkomsten. Van de cliën
ten wordt verwacht dat ze op tafel leggen
met welke problemen ze worstelen en wat
wel of niet goed gaat. En aan wie ze zich er
geren.
Tijdens de bijeenkomsten wordt ook duide
lijk dat sommigen hun behandeltraject
veel te lang vinden. „Ik wil hier helemaal
niet zijn, ik wil niet tot de standaard van
de groep behoren", zegt Dave.
Ook zien ze geen perspectief of zijn bang
om straks op eigen benen een leven te moe
ten leiden. Dat roept onherroepelijk span
ningen op bij andere bewoners.
Op het whiteboard in de groepsruimte staat
bij iedere naam wat die bewoner zichzelf
tot doel heeft gesteld, variërend van 'op ver
lofbereikbaar blijven' tot 'ik zal nee zeg
gen en me niet laten overhalen als ik drank
en drugs aangeboden krijg'.
De stapjes die de cliënten zetten, vergen
soms veel geduld, erkent Huub Dijns.
„Sommigen denken: als het nu goed gaat,
ben ik wel klaar hier. Maar zo eenvoudig
ligt het niet. Helemaal niet als je bekijkt
wat er nodig is om ze, al dan niet begeleid,
op een goede plek onder te brengen, waar
voorkomen wordt dat ze terugvallen in
oud gedrag. Het kan lang duren voor daar
over door alle betrokken instanties knopen
kunnen worden doorgehakt."
Voormalig brandstichter Frits begint lang
zamerhand ook ongeduldig te worden. Al
thans, hij vindt inmiddels dat er wel pro
gressie mag komen in zijn uiteindelijke
overstap naar een eigen woning en begelei
de werkvoorziening. Zijn begeleiders bea
men dat de 22-jarige grote stappen vooruit
heeft gemaakt, maar klaar is hij nog zeker
niet. Frits zelf weet inmiddels heel goed
wat hij wil en vooral wat hij moet doen
om niet in oud gedrag terug te vallen: be
zig zijn, vooral buiten, met de cirkelzaag
en de maaimachine. „Ik ben een doener",
zegt hij. Alcohol? Die zal Frits nooit meer
aanraken, zegt hij. Hij weet wel dat hij ge
voelig blijft voor 'trek'. Inmiddels heeft
zijn drankverslaving plaats gemaakt voor
een andere, minder schadelijke variant
waarin hij zijn ei kwijt kan: hardlopen.
Twee keer anderhalf uur per dag rent Frits
rond het terrein. Oh ja, en roken doet hij
ook nog, geeft hij toe. „Ik moet al zoveel la
ten, dit is het enige dat ik mag."
Aan sommige cliënten van De
Kastanje is in eerste instantie
helemaal niet te merken dat
ze een laag IQ- tussen de 50
en 85 -, gedragsstoornissen en
een verslaving hebben. Ze zijn welbe
spraakt en weten welke sociaal gewenste
antwoorden ze moeten geven. „Ze zijn
straatwijs en meester in het zand in de
ogen strooien. Dat hebben ze geleerd om
zich staande te kunnen houden en aan
hun spul te kunnen komen", licht Maria
Trentelman toe, programmaleider Versla
ving en behandelaar van afdeling De Kas
tanje. Een van de eerste behandelpunten,
naast het zorgen voor een veilig behandel-
klimaat, is om door die facade en het ma
nipulatieve gedrag heen te prikken. Voor
al door de verslaafde te laten inzien dat
hij zichzelf daarmee voor de gek houdt.
De cliënten zijn bijna allemaal afkomstig
van de gesloten afdeling van de naastgele
gen Forensisch Psychiatrische Kliniek De
Beuken. Ze hebben een strafrechtelijke
achtergrond of zijn via een rechterlijke
machtiging gedwongen in de kliniek te
rechtgekomen, omdat ze een gevaar voor
zichzelf of anderen vormden. De bewo
ners krijgen dan ook langzaam maar ze
ker meer vrijheden, althans zolang ze
daarmee kunnen omgaan. Ze mogen op
verlof, al dan niet begeleid. Ze mogen bij
wijze van testcase zelfs, met beperkt zak
geld op zak, naar een stad of naar een ca
fé. „Als iemand toch een terugval heeft,
dan staan we daar uitgebreid bij stil: was
het nu echt zo lekker en heeft het je gehol
pen? We leren ze daar zelf over na te den
ken", aldus Trentelman.
De begeleiders zijn op de afdeling conti
nu alert op onderlinge spanningen. Die
zijn er, mede als gevolg van de ontwen
ningsverschijnselen waarmee bewoners
ook nog kampen. „Als er één last heeft
van 'trek', en mogelijk dreigt terug te val
len in zijn verslaving, voelt de rest dat ge
lijk. Ze voelen ook haarfijn aan als er iets
circuleert", aldus Trentelman. Dealers we
ten de weg naar dit soort behandeloorden
nu eenmaal te vinden, zeggen de behan
delaars. Drank en drugs worden niet op
de afdeling gedoogd. Met urinecontroles,
ook onaangekondigde, wordt bijgehouden
in hoeverre de cliënten clean zijn. Een ka
mer kan ook worden doorzocht, met na
me als er geruchten zijn dat er toch 'spul'
binnen de muren circuleert. Dat valt nu
eenmaal niet te voorkomen. „Cliënten
gaan wel eens in de fout, ja. Maar we zijn
niet van de repressie, van de harde straf
fen. Terugval en daarop reageren zijn on
derdeel van de behandeling. Zodra wij
het vermoeden hebben dat er een onder
linge deal op de afdeling is gesloten - dat
gebeurt wel eens - volgt een stevig ge
sprek. Dan laten we wel inzien dat dit ge
drag gevolgen kan hebben voor de toe
komst die ze voor ogen hebben, een ge
zond leven zonder drugs en alcohol."
DONDERDAG 24 OKTOBER 201 3
'Toen waren die
vlammen heel mooi'
door Niki van der Naald
I Op een whiteboard moeten de bewoners bijhouden aan welk doel ze werken. Hun kamers mo
gen ze naar eigen inzicht inrichten, foto Kees van de Veen
De namen van cliënten zijn op verzoek gefin
geerd. De eerste aflevering van dit tweeluik
stond op zaterdag 19 oktober in de krant.
Behandelaar Maria Trentelman
