Restanten van voormalige trambanen
1
1
2 BUITEN
n Zeeland werd in het begin
Bedreigd erfgoed
van de vorige eeuw een heel
netwerk van tramlijnen aange
legd. Zo kon je rond 1930 bijvoor
beeld vanuit Walsoorden dwars
door Zeeuws-Vlaanderen naar
Breskens. De reis ging door het
kleinschalige landschap via Zaam-
slag, Terneuzen, Philippine, hele
maal om de toen nog niet ingepol
derde Braakmangeul heen. Je kon
uitstappen op kleine stationne
tjes, soms midden in het polder
land, bijvoorbeeld bij het gehucht
je Roodenhoek (westelijk van
Hoofdplaat), waar nu nog slechts
een paar huisjes staan. Op een
deel van het traject werden naast
mensen ook goederen vervoerd.
Op andere delen alleen maar goe
deren, als fruit en suikerbieten,
en bouwmaterialen. Lang heeft
het netwerk van tramlijnen he
laas niet stand gehouden. Al voor
1950 begon de ontmanteling er
van. In het landschap zijn echter
nog allerlei restanten te vinden
die herinneren aan die tijd. Zoals
lange lijnvormige elementen
waar eens het tracé liep. Wie daar
goed naar de vegetatie kijkt, ziet
dat die op zo'n baan ineens heel
anders kan zijn dan verderop. Dat
komt doordat zo'n tramlijn vaak
in een zandbed werd gelegd en
daarop groeit nu eenmaal een
bloemrijkere vegetatie dan op
klei. Als je langs oude traceés
zoekt zijn er nu nog steeds type
rende oude paaltjes te vinden. Ze
verwijzen naar de maatschappij
die vroeger de exploitatie ervan
verzorgde. In Zeeuws-Vlaanderen
was dat de Zeeuwsch-Vlaamsche
Tramweg-Maatschappij en de Bus
maatschappij. Op andere plekken
V
z
z
n
d
z
Z
c
a
8
S
d
k
v\
d
v\
e
d
b
Het gehucht
Tholen
Een halve cirkel, een u'tje, een hoefijzer op zijn kant aan de
Oudelandsedijk. Twee kilometer onder Tholen. Twaalf huizen,
een oud kerkhof, wat moestuinen en een paardenweitje:
Oudeland, of wat er nog over is van Schakerloo.
SIGNALEMENT OUDELAND
Johan Verburgt van nummer vier groef
eens een gat voor een vijver en pats,
daar zat-ie tweeduizend jaar terug in
de tijd op tweeëneenhalve meter diep
te. Dat verrieden de begroeiingslagen
die er zaten. Hij stuitte op riet, wortels,
scherven. De vijver is er nooit geko
men maar de interesse voor de geschiedenis
van Oudeland bleef. „Ik ben hier in 1991 ko
men wonen", vertelt hij in zijn woning. Hij
kwam van Halsteren. „Als je hier gaat wo
nen, moet je toch weten wat het is en hoe
oud het is. Ik heb een schuurtje laten slopen
en daar zat een kelderdeur in van 1596. De
huisjes die hier staan zijn in principe even
oud. Dat kun je ook wel zien: het is dat er ge
wicht van het dak op ligt maar de ijsselsteen-
tjes zou je zó van elkaar kunnen duwen. Zo
oud is het."
Oudeland was eeuwenlang een belangrijk
dorp op Tholen, gelegen in de Schakerloopol-
der. Vroeger heette het dorp Schakerloo. De
nieuwe naam kwam in zwang na het gereed
komen van nieuwe inpolderingen en werd
officieel in 1967 bij raadsbesluit. Schakerloo
was een van de vijf eilanden waaruit het hui
dige Tholen ontstond. De welvaart ervan
was sterk afhankelijk van de zeearm van De
Striene. Deze vormde een belangrijke vaar
weg naar Brabant en Holland en liep op Tho
len tussen Schakerloo en Poortvliet naar het
noordoosten tot in de Eendracht, het huidi
ge Schelde-Rijnkanaal. Toen de vijftienhon-
derdgemetenpolder (voor 1220) en de
Nieuw-Strijenpolder (1310) werden bedijkt
was De Striene in het Thoolse gebied volle
dig ingepolderd. De scheepvaart verplaatste
zich naar De Eendracht en van Schakerloos
strategische ligging was dus weinig meer
over. Het had op De Striene een tol en deze
verhuisde naar Tholen, dat immers aan de
Eendracht lag. Tholen groeide daarop uit tot
dé stad van het eiland.
Wie nu over Oudeland loopt, ziet weinig
meer uit vroeger tijden. De kerk die het
dorp ooit had, is tijdens de Tachtigjarige Oor
log afgebrand en nooit herbouwd. Wel is er
nog de vate. En de begraafplaats, cirkelvor
mig, op een kleine verhoging. Hij is niet
meer in gebruik - ligt vol. Het gros van de
graven is niet meer zichtbaar, heeft nooit
een steen gekregen. Dat was alleen wegge
legd voor de rijkeren die bovenop de heuvel
begraven liggen, weet Verburgt. Het jongste
graf dateert van 2004, het oudste (zichtbare)
uit 1616. Veel Gelukken en Van de Veldes. En
kele graven zijn het qua staat waard om zélf
begraven te worden. Er zijn verzakkingen, er
is schade. Het zwarte gietijzeren hek dat toe
gang verschaft sluit moeizaam. Onderhoud
wordt er amper meer gepleegd aan de be
graafplaats. „Het is een gribus zootje", ver
zucht Koos van Dijke, overbuurman van Ver
burgt. „Ooit stond het vol bomen maar die
zijn omgezaagd. Er werd kaalslag gepleegd
Wat er nu staat is allemaal opschot. Het uit
baggeren van de vate gebeurde vroeger om
de twee jaar maar nu verwaarloost de ge
meente het. Rond het gemeentehuis is het al
lemaal prachtig maar hier willen ze geen
cent aan spenderen."
Van Dijke herinnert zich nog het Oudeland
uit zijn jeugd. Op de plaats waar hij nu
woont met zijn vrouw stond de boerderij
van een oom. Bij het opruimen van de
schuur vond Van Dijke een stuk juk van een
os. „En je kon vroeger niet bij de vate komen
of er stonden geiten van Merien Hage aan
een paaltje,"
Met het overlijden van Krina Beukelaar, mid
den jaren zestig, verdween de laatste voorzie
ning uit Oudeland. Ze runde een winkeltje,
een kruidenierszaakje. Met een winkelbelle
tje. Een weegschaal met koperen gewichten.
Een koffiemolen, papieren zakken aan een
touwtje tegen de zoldering. „Trekdrop voor
vijf cent", herinnert Van Dijke zich. „Ze ver
kocht er ook nylon kousen en klompen. En
mensen op weg naar Tholen pakten er een
neut."
Buiten landbouw- en bestemmingsverkeer
mogen er geen auto's rijden op de Oudeland
sedijk, de enige route om op Oudeland te ko
men. De 'bussen met Belgen' die er vroeger
nogal eens kwamen - speciaal voor het kerk
hof- zijn verleden tijd. „Je kunt hier als toe
rist amper meer komen", zegt Verburgt.
„Wat is erfgoed waard als er niemand meer
naar kan kijken? Dat is één kant er van. Van
de andere kant is het voor ons rustiger."
Al in '68 onderschreef een bewoonster van
het gehucht dat. Haar mijmering, die woor
den van destijds, laten zich lezen als een ge
dicht.
't Is zo stil
zo ontzettend stil
Alle jaren gaan altijd hetzelfde voorbij
Dan is het Nieuwjaar en dan zeg je
wat is er van 't jaar gebeurd
waar je op terug kan kijken?
Nee, zeg je dan, er is helemaal niets gebeurd
't Is allemaal hetzelfde gebleven
Bri* fiBv nsqsw Jsrl \?ou hier toch nift weg willennBriol B
door Lucien Calle
Historische schuren, unieke
waterputten en oude bakketen.
Vee) cultureel erfgoed in Zeeland
wordt bedreigd. In deze serie laten
we zien wat er dreigt te verdwijnen.
De trambrug bij Hengstdijk
Op weg naar Tholen pakten de
mensen een neut in Oudeland
l
V
ti
1
r
t<
tt
V
i
Oudeland
door Michiel Bouwman
Gemeente: Tholen
Ligging: Twee kilometer ten zui
den van Tholen-Stad
Aantal inwoners: 35
Aantal huizen: 12
Netwerksignaal: Matig
Het kerkhof is al bijna tien jaar niet meer in gebruik.
