0*
k
y
'Het leukst is
het om zelf
ontdekkingen
te doen'
VERDIEPING 11
DONDERDAG 1 7 OKTOBER 2013
ir~
urn
gaten, je hoort ze kraken, de verbindingen
raken los. Na de restauratie zullen de ban
den een milde belasting kunnen dragen.
Hopelijk komen ze nu, met de voorberei
dingen van de tentoonstelling en het be
zoek van de koning, voor de laatste keer in
beweging. Alleen als iemand echt iets
moet weten van het papier, geven we toe
stemming voor inzage. Dat is hooguit eens
in de vijfjaar."
De facsimile heeft een oplage van honderd
stuks. De koning ontvangt de eerste, de an
dere volgen de komende maanden. „Ze
worden handgebonden in Kroatië. Het is
tijdrovend werk", verklaart Werner. Wie
de negen foliobanden óók in de boeken
kast wil hebben, moet snel zijn. Slechts
honderd exemplaren worden verkocht,
meer dan zeventig mensen hebben al voor-
afingetekend. Dat had Werner nooit dur
ven dromen, toen hij drie jaar geleden aan
het project begon. „Toen de uitgever ermee
begon, vonden we het wel een risico. Ze
kosten bijna 7.000 euro. Maar er zijn ook
mensen die geen last hebben van de crisis,
die hooguit de aanschaf van hun Mercedes
ervoor uitsteller^ Na deze week verwacht
ik dat die andere dertig exemplaren ook zo
weg zijn." En voor wie 7.000 euro teveel is:
voor een fractie van het bedrag is het tien
de deel, met daarin een wetenschappelijke
beschrijving van de historisch-cartogtafi-
sche achtergronden van de Atlas der Needer-
landen, los te koop.
ot zijn eigen verrassing vond
conservator Jan Werner tij
dens een wandeling deze zo
mer stukken van een oude
Spaanse verdedigingsgracht te
rug, die op de kaart van het Kwartier van
Roermond was ingetekend. Zo zijn aan
de hand van de oude kaarten in het land
schap interessante sporen te vinden uit
de eerste jaren van het koninkrijk. Die
zijn beschreven in het boek Wandelingen
der Neederlanden, van de hand van Joyce
Roodnat, Kester Freriks en Erik van Zuy-
len. „Maar het leukst is het nog om zelf
ontdekkingen te doen in het landschap."
Veel van de kaarten uit de atlas waren
oorspronkelijk bedoeld om tot grote
wandkaarten aan elkaar geplakt te wor
den. „Dit blad van Zeeland is onderdeel
van een negenbladige grote wandkaart.
Rechts van deze kaart volgt de kust van
Zuid-Holland, aan de onderkant moet
westelijk Noord-Brabant komen te lig-
gen", legt Werner uit.
Vier foliobanden omvatten de provincies
Zuid- en Noord-Holland, een is gereser
veerd voor Zeeland, terwijl andere pro
vincies gedrieën in een band zijn gestopt,
zoals Utrecht, Gelderland en Overijssel.
„Op deze manier zie je waar de macht
lag: in Holland, met een bescheiden rol
.voor Zeeland, vanwege de ligging aan de
zee."
Goed zichtbaar is hoe binnen- én buiten
grenzen zijn veranderd. „Kijk eens op het
Kwartier van Roermond: Noord-Limburg
hoorde indertijd bij Gelderland. Gelde
ren ligt tegenwoordig in Duitsland, maar
dat plaatsje is wel de bakermat van de
provincie Gelderland."
Op het eerste oog lijkt Drenthe uit ge
bruiksgemak bij Overijssel gevoegd,
maar dat blijkt niet te kloppen. „Op deze
kaart kun je zien dat dit de historische si
tuatie is. Drenthe was een van de vier
kwartieren van Overijssel. De andere wa
ren Twente, Vollenhoven en Salland."
Uit esthetische overwegingen werden de
kaarten vaak niet naar het noorden ge
legd, maar een slag gedraaid. Zo zijn de
Wester- en de Oosterschelde nu goed
van elkaar te onderscheiden, ten opzichte
van de ligging van de Noordzee.
De kaarten waren er niet alleen om te
raadplegen, maar ook om mee te pron
ken. Een mooi voorbeeld is de kaart van
de Slaperdijk tussen Amerongen en Rens-
woude. Het verloop ervan is in zes bla- T,
den ingetekend door landmeter Justus
van Broeckhuysen in 1705. „Mensen vra
gen zich af waarom die dijk daar ligt.
Vroeger zorgde het veen voor een natuur
lijke waterscheiding, maar door jaren van
afgravingen was het gebied veel lager ko
men te liggen. Als de Rijndijk doorbrak,
stroomde het water dwars door de Gel
derse Vallei tot Amersfoort, en als je pech
had tot helemaal naar de Zuiderzee."
ATLAS DER NEEDERLANDEN
I Uit esthetische overwegingen werden kaarten wel eens een slag gedraaid, waardoor het noorden niet bovenaan ligt. Op deze kaart onder meer Breda en de Biesbosch; het noor
den wordt aangegeven met een kompas dat midden in het water is getekend. Linksboven: Utrecht, onderdeel van een wandkaart in 17 bladen door Bernard de Roy, de tweede
uitgave uit 1743. Linksonder blad van Zeeland, onderdeel van een negenbladige grote wandkaart van de Zeven Provinciën uit circa 1740.
bron Bijzondere Collecties Universiteit van Amsterdam
zie onze website/binnenland
Bekijk meer oude kaarten online
T
Tentoonstelling Atlas der Neederlanden:
de dageraad van het koninkrijk, 18 oktober
tot 9 februari, di-vrij 10-17 uur, za-zo
13-17 uur, Bijzondere Collecties, Oude
Turfmarkt 129, Amsterdam.
Facsimile At/as der Neederlanden, uitgeverij
Asia Maior/Atlas Maior, genummerde op
lage van 100 sets van elk tien delen, 6.995
euro. Bestellen: www.asiamaior.nl of
www.atlasderneederlanden.uva.nl,
ISBN 978 90 74861 35 9.
Tiende deel De Atlas der Neederlanden:
Kaarten van de Republiek en het prille
Koninkrijk, met 'Belgiën' en 'Coloniën',
190 euro (t/m 15 november 2013, daarna
245 euro). Bestellen bij boekhandel Nijhof
Lee of: www.bijzonderecollecties.uva.
nl/webwinkel, ISBN 978 90 81926 447.
Wandelingen der Neederlanden, door Joyce
Roodnat, Kester Freriks en Erik van Zuy-
len, uitgeverij Athenaeum, 29,95 euro,
ISBN 978 90 25300 94 4.
