Goedkoop wordt bij
jeugdzorg al snel duurkoop
De hervorming van de jeugdzorg is dringend ge
wenst. Die hoort echter niet samen te gaan met
bezuinigingen, want dan dreigt een mislukking.
SPECTRUM 15
komst van Azië steeds moordender
wordt. Een ambitieuze Chinees of In
diër studeert en werkt zich een slag
in de ronde om succesvol te worden.
Nederlandse studenten zouden moe
ten worden opgeleid binnen een ver
gelijkbare cultuur. Met een beetje ap-
pjes downloaden op je iPad of, als je
daar zin in hebt, de klinkers en mede
klinkers op een beeldscherm oefenen,
bereiden we hen niet voor op de con
currentieslag van morgen. Vijftien
jaar digitaliseringen het Nederlandse
beroepsonderwijs heeft bewezen dat
afgestudeerden geen fighting spirit
meekrijgen.
Er is op reguliere scholen veel lesuit
val doordat docenten zich ziek mel
den, of onverwachts met vakantie
gaan. Scholieren worden vaak achter
computers gezet, met een opdracht
die ze alleen niet kunnen oplossen, zo
genaamd om hen zelfstandig te leren
werken. Ik vind dit kwalijk. Van jonge
ren van zestien jaar, met gierende hor
monen in hun lijf, mag je niet ver
wachten dat ze een computer gedisci
plineerd gebruiken.
Ik noem dat criminele digitalisering,
omdat zo talenten van jongeren achte
loos worden verspild. In feite wordt
een goede toekomsten voor mensen
op deze manier om zeep geholpen.
Het klinkt pathetisch, maar in feite is
dit diefstal.
Het is beter om kinderen kritisch en
oplossingsgericht te leren nadenken
dan hun te leren hoe de iPad3,4 of 5
werkt. Die iPad's worden overigens zo
gebruikersvriendelijk, dat iedere leek
binnenkort met zijn stem opdrachten
aan zo'n ding geeft. Daar is geen ken
nis voor nodig. Het is beter om bij jon
ge mensen een winnaarsmentaliteit
en denkkracht te ontwikkelen.
Waarom leren kinderen op school
niet hoe ze doelen moeten stellen en
die kunnen realiseren? Waarom leren
ze niet doorbijten? Waarom leren zij
niet dat in het leven niets voor niets
is en dat je moet vechten voor je kan
sen? Waarom leren zij niet dat succes
afdwingbaar is?
Dat kan namelijk wel. Scholen kun
nen hun dat leren; Ze zouden ermee
kunnen beginnen door alle compu
ters de deur uit te knikkeren.
e nieuwe Jeugdwet
moet een einde maken
aan de versnippering in
de jeugdzorg. Er komt
een ontschotting van
de verschillende jeugdbudgetten die
door tal van instanties afzonderlijk
worden benut. Dat is niet efficiënt en
bovendien onnodig duur. Het versnip
perd zorgaanbod wordt nu vervangen
door integrale, goedkopere hulp: één
gezin, één plan, één regisseur.
Gemeenten worden vanaf 1 januari
2015 bestuurlijk en financieel verant
woordelijk voor alle vormen van
jeugdhulp, kinderbescherming en re
classering. Ze krijgen een wettelijke
zorgplicht, maar tegelijkertijd wordt
er fors op het budget bezuinigd.
Ook moet er een omslag komen naar
meer preventie en vroegtijdige hulp
verlening. De zwaardere, en dus duur
dere, zorg moet worden teruggedron
gen. De eigen kracht van jongeren,
ouders, verzorgers en mantelzorgers
komt centraal te staan in een nieuwe
'participatiemaatschappij': meer zelf
doen en eigen regie, minder professio
nele hulp, minder zorg maar wel op
maat. Het opvoedkundig klimaat in
wijken, gezinnen, scholen en kinder
opvang moet versterkt worden. En
het mes gaat in de bureaucratische
rompslomp die we nu kennen.
Hier kan niemand tegen zijn. Er is
dan ook een breed maatschappelijk
draagvlak voor. Maar de overgang
naar de gemeenten (transitie) en de
beoogde veranderingen in de aanpak
van de jeugdzorg (transformatie) gaan
gepaard met reële zorgen en risico's.
Die moeten serieus genomen worden
om een mislukking te voorkomen.
Ook dreigen continuïteit en kwaliteit
van de zorg in het gedrang te komen.
Het gebruik van de jeugdzorg is de af
gelopen jaren enorm gegroeid. Die
groei is niet te verklaren uit een toene
mende problematiek. Het recht op
jeugdzorg heeft medicalisering ervan
bevorderd. Bedoeling van het nieuwe
stelsel is om daaraan een halt toe te
roepen. Nu dreigen we naar de andere
kant door te schieten. Gemeenten krij
gen veel ruimte voor eigen beleid. De
neiging zal, mede door de bezuinigin
gen op het budget, groot zijn om voor
al te korten op specialistische hulpvor-
men, in de te optimistische verwach
ting dat met preventie en vroegtijdige
signalering de problemen wel zijn op
te vangen. Te lang wachten met het in
zetten van adequate hulp leidt echter
tot duurdere zorg. Goedkoop wordt
dan al snel duurkoop.
De benodigde jeugdzorg zal overeind
moeten blijven, terwijl tegelijkertijd
overconsumptie moet worden terug
gedrongen. Dat is een lastige en com
plexe taak voor gemeenten; zeker als
we ons realiseren dat gemeenten geen
of nauwelijks ervaring hebben met
jeugdzorg.
Als de transformatie naar preventie
en lichtere zorg slaagt, ontstaat er
minder behoefte aan specialistische
zorg. Er zal een verschuiving in de des
kundigheid van professionals plaats
vinden. Dat is een goede ontwikke
ling, maar we moeten nog maar af
wachten of dat ook inderdaad gaat ge
beuren. Het is vooralsnog niet meer
dan één van de aannames, waarop de
hervorming is gebaseerd.
De meeste gemeenten zijn te klein
om tot een integrale aanpak in het
jeugddomein te komen. Ze hebben
een grotere schaal nodig om kwaliteit
te kunnen bieden voor een redelijke
prijs en om de duurdere hulp te kun
nen inkopen. Dus is samenwerking
met andere gemeenten noodzakelijk.
Samenwerken blijkt in de praktijk
vaak moeizaam te verlopen. Toch is
dit een essentiële voorwaarde om de
transitie van Rijk naar gemeenten suc
cesvol van de grond te krijgen. In De
nemarken, waar deze overgang vijf
jaar geleden is ingezet, is het aantal ge
meenten door fusies van 271 naar 98
teruggebracht. Deze schaal blijkt
groot genoeg om majeure hervormin
gen als die in de jeugdzorg een solide
basis te verschaffen.
Een ander probleem is behoud van
continuïteit. Overheveling van de
zorg naar gemeenten en het inzetten
van het vernieuwingsproces vinden
gelijktijdig plaats. Dat maakt de zaken
heel complex en brengt extra over-
gangskosten mee, terwijl de lopende
zorg wel gewoon moet doorgaan.
De gemeenten moeten eind deze
maand in regionaal verband over-
gangsafspraken bij het kabinet aanle
veren. Het zal er wel op uitdraaien dat
de overheveling begin 2015 plaats
heeft, maar dat het vernieuwingspro
ces gefaseerd over meerdere jaren
wordt doorgevoerd. Effectief vernieu
wen kost nu eenmaal tijd en is een
proces van continu leren en verbete
ren.
Een groot risico bij de stelselwijziging
is dat de efficiencywinst al is inge
boekt van 5 procent in 2015 tot 15 pro
cent in 2017. De Deense casus toont
aan dat de start van dit ingrijpende
hervormingsproces niet samen kan
gaan met bezuinigingen. De eerste
vijfjaar na de overheveling stegen de
uitgaven zelfs. Pas het laatste jaar ne
men de kosten af. Wel lijkt het doel
(betere hulp en verminderde kosten)
behaald te worden, maar het duurt
lang voordat de effecten zichtbaar
zijn. Het is dus zaak dat het kabinets
beleid op dit punt, zelfs in deze tijden
van crisis, alsnog wordt bijgesteld.
De omslag van zware zorg naar pre
ventie en lichtere zorg dreigt anders
in vroeg stadium te strandenen is ook
hier goedkoop straks duurkoop.
ZATERDAG 12 OKTOBER 2013
illustratie Censuur
Dr. ir. Jos Bae-
cke is lector
Sturing in de
Jeugdzorg bij
hogeschool
Windesheim.
Hij was project
leider van de
evaluatie van
de Wet op de
Jeugdzorg
(2006 en
2009), van het
doelmatigheids
onderzoek in
de jeugdzorg
(2007) en van
de marktanaly
se in het kader
van de transitie
jeugdzorg
(2011).
Dr. Jack de
Swart is lector
Sturing in de
Jeugdzorg bij
hogeschool
Windesheim en
houdt zich be
zig met kwali
teit en effectivi
teit van de
jeugdhulp. Eer
der vervulde hij
diverse uitvoe
rende en lei
dinggevende
functies in de
ambulante en
residentiële
jeugdzorg.
door Jack de Swart en Jos Baecke
reageren?
W opinie@depersdienst.nl
