SPECTRUM 11
ii
ii
Jii
zal ook op de familie nadrukkelijker
een beroep worden gedaan, zegt Korf
de Gidts. „We willen weten wat ze nu
doen en proberen dit vast te houden."
Nederland moet een participatiesa
menleving worden, zei koning Wil-
lem-Alexander in zijn troonrede. Men
sen moeten meer voor elkaar gaan zor
gen en minder terugvallen op de over
heid. Maar hoe krijg je die knop om?
Zorginstellingen zijn daar volop naar
op zoek. Ze bedenken manieren om
meer informele zorg te mobiliseren,
zegt Cecil Scholten van het kenniscen
trum voor langdurige zorg Vilans.
Scholten ziet twee belangrijke ontwik
kelingen: „Er zijn zorginstellingen die
familie met een contract willen aan
zetten tot het leveren van bepaalde
hulp. Juridisch is zo'n contract niet
houdbaar, maar er gaat toch een be
hoorlijke druk vanuit. Bij andere zorg
organisaties wordt de familie op een
meer uitnodigende manier gestimu
leerd zich in te zetten."
Combinatievormen zijn er ook. Zoals
bij zorginstelling Vierstroom in Gou
da. Afgelopen zomer rolde half Neder
land over deze zorginstelling heen om
dat ze familie wilde verplichten per
maand vier uur 'bij te dragen aan de
huiselijkheid'. Wettelijk kan zulke
mantelzorg niet worden verplicht. In
middels is Vierstroom teruggescha
keld naar 'een morele verplichting' en
daarmee is ze zeker niet de enige in
zorgland. Bij Vierstroom maken ze nu
eerst per cliënt een zogenoemd eco-
gram, vertelt woordvoerster Diana
Verkes. Stel je een tekening voor met
daarop in bolletjes de namen van fa
milie, buren of vrienden, die als satel
lieten om een cliënt heen staan. Zo is
in één oogopslag duidelijk hoe groot
iemands netwerk is. Vervolgens
wordt met familie of andere naasten
gesproken over wat ze denken te kun
nen bijdragen. Vierstroom maakt daar
bij duidelijk dat meehelpen bij hen
'de gewoonte' is. Vervolgens worden
de afspraken over wie wat doet, vast
gelegd.
Volgens Verkes is meer dan 8o pro
cent van de betrokkenen vrijwel met
een enthousiast om iets te doen;
meestal zelfs meer dan vier uur, zegt
ze, op basis van een proefperiode. De
overige 20 procent is kritisch en een
enkeling haakt af en zoekt een andere
zorginstelling. „Opmerkelijk, want
meedoen is niet verplicht", aldus Ver
kes. Cliënten die een te klein of geen
netwerk hebben, worden gekoppeld
aan vrijwilligers.
Bij Vierstroom willen ze het liefst dat
mantelzorgers zich inzetten voor een
hele groep bewoners en niet alleen
voor hun naaste familielid. „Denk aan
een keer komen schilderen met een
groep, een beautymiddag houden of
koken. Het ligt er ook maar aan wat ie
mand zelf graag doet", aldus Verkes.
Zolang het maar activiteiten zijn die
het 'welzijn' van de bewoners verbete
ren. De zórg blijft het domein van
Vierstroom.
Die tweedeling tussen zorg en een
handje helpen vindt Roos Verheggen
van mantelzorgorganisatie Mezzo een
foute keuze. „Waarom zou je als je
thuis je man altijd lichamelijk en me
disch hebt verzorgd, dit niet meer mo
gen doen zodra hij in een zorginstel
ling is?", vraagt ze zich hardop af. „Nu
bepaalt de zorginstelling vaak wat ge
beurt. Wat ze aan zorg tekortkomt,
wordt besproken met de familie. Dat
moet gelijkwaardiger worden. Maar je
kunt geen blauwdruk maken die voor
iedereen geldt, het moet maatwerk
zijn. Familie heeft veel kennis en erva
ring die ze graag inbrengt, behandel
de familie daarom als een partner in
de zorg." Zo denkt Scholten van Vi
lans er ook over. Ze vindt dat zorgper-
- soneel diverse fabels over familiehulp
in stand houden. Fabel 1, met stip: als
een familielid een fout maakt, is de in
stelling aansprakelijk. Nonsens, stelt
Scholten. Familie is zelf verantwoorde
lijk voor haar eigen zorghandelingen.
Alles wat ze thuis doen, van stoma
verwisselen tot insuline spuiten, kun
nen ze ook in de zorginstelling doen.
Nog een hardnekkige fabel: als je lasti
ge families één vinger geeft, nemen
ze je hele hand. Zorgpersoneel is daar
om bang dat de familie het voor het
zeggen krijgt. Maar de meeste mantel
zorgers, dus ook familieleden, zijn af
wachtend en kijken volgens Scholten
de kat uit de boom. Ze maakt trou
wens onderscheid tussen families die
intern overhoop liggen en daardoor in
de zorginstelling strubbelingen ver
oorzaken en families die 'overbetrok-
ken en veeleisend' zijn.
Meer mantelzorgers op de afdeling be
tekent meer pottenkijkers, erkent
Scholten. Dat is wennen voor het zorg
personeel. Familie die eerst op visite
kwam, krijgt immers de status van
'halve collega'. Scholten: „Familie die
vaker komt, ziet meer, vindt ergens
iets van en zegt meer. Daar moet je
mee om zien te gaan." Neem Karin
van Beers, die komt al sinds 2008 vrij
wel elke avond naar verpleeghuis
Waarom
zou je je
man die je
altijd hebt
verzorgd,
niet mogen
helpen in
een
instelling?
Familie die
vaker komt,
ziet meer
en vindt
ergens iets
van. Daar
moet je
mee om
zien te gaan
Heijendaal in Arnhem. Dan geeft ze
haar demente moeder, die slikproble-
men heeft, te eten. Sinds kort is zwart
op wit vastgelegd dat zij dit voor haar
rekening neemt. Wat Van Beers eerst
uit vrije keuze deed, werd min of
meer 'verplichte kost'. Het was wen
nen, zegt ze. „Maar intussen berust ik
erin. Ik woon in de buurt en het is
geen enorme opoffering."
Als zorgpersoneel net zo veel tijd uit
trekt als Van Beers voor haar moeder,
gaat dat ten koste van andere zorg aan
haar moeder. Want dan wordt meer
uitgegeven aan haar totale zorg dan
wordt vergoed, legt Ellen Meijer uit,
verzorgende en eerste aanspreekpunt
voor de familie. Tot op de minuut is
die vergoeding vastgelegd. De vergoe
ding is krap: „Wij komen alleen nog
toe aan de basiszorg", zegt Meijer.
„Voor aandacht is weinig ruimte
meer."
Van Beers ziet het verpleeghuis intus
sen als een tweede thuis. Als ze in
moeders kast een gescheurd hemdje
ziet liggen, lukraak teruggelegd, ja,
dan zegt ze daar iets van. Maar be
scheiden blijft ze ook. „Ik zal nooit zo
maar koffie voor mezelf pakken. Dan
vraag ik: is er nog koffie over?" Dit
vindt Meijer eigenlijk niet nodig.
„Thuis neem je toch ook", zegt ze. Op
haar afdeling komt nog één familielid t
geregeld helpen. Een andere familie
betaalt extra zodat een cliënt vaker in
bad kan. Weer een andere familie
heeft aangegeven dat ze extra wil beta
len voor het vaker schoonmaken van
de kamer van een cliënt.
Er zijn ook families die het bureau Se
nior Service inschakelen ('wij noe
men ons het vervangende kind') dat
tegen betaling meegaat naar de dok
ter, op bezoek komt of een eindje mee
gaat wandelen. Senior Service, dat lan
delijk werkt, rekent 19,15 euro per uur.
Worden de hulpbehoevenden ook ge
lukkiger van al die extra handen?
Bij Vierstroom hebben ze het onder
zocht. Bewoners konden op verschil
lende momenten met smileys hun wel
bevinden aangeven. Volgens Verkes
werd de stemming duidelijk beter als
er meer familie over de vloer kwam.
Ook Meijer constateerde dat: „Het is
gezelliger met meer familie op de afde
ling. Vertrouwde gezichten betekenen
voor onze cliënten zo veel."
Bij sommige zorgorganisaties smeden
ze nu ook een band tussen de mantel
zorgers onderling. Vierstroom ge
bruikt hiervoor Familienet, een face-
bookachtige website, waarop familie
een eigen pagina kan aanmaken en zo
met andere mantelzorgers of met ver
zorgenden kan communiceren. Dit
gaat in de trant van: 'Ik wil jou even la
ten weten dat jouw en mijn moeder
gisteren enorm hebben genoten van
de zangmiddag'. Mét foto erbij.
Volgens Cecil Scholten van Vilans
zijn families razend enthousiast over
Familienet. „De verzorgende kan er
snel een boodschap op kwijt: 'breng
svp nieuwe tandpasta mee'. En alle fa
milieleden zijn ieder moment op de
hoogte. Je hoort terug: het scheelt
enorm veel tijd aan rondbellen."
s
2
ZATERDAG 5 OKTOBER 2013
té
illustratie Helen van Vliet
Roos Verheggen
Cecil Scholten
reageren?
spectrum@depersdienst.nl
