GEZOND 7
Mensen met een dwangstoornis voelen zich gedwongen bijna de hele
dag dezelfde handeling uit te voeren. Door een bepaald deel van de
hersenen continu elektrisch te prikkelen, worden zelfs zeer ernstige
dwangstoornissen behandelbaar. Psychiater/onderzoeker
Martijn Figee toont aan hoe dat werkt.
Als voorbeeld vertelt Martijn
Figee het verhaal van me
vrouw D. „Zij klopte ruim
vijf jaar geleden bij ons aan
vanwege haar ernstige
dwangstoornis. De toen
47-jarige vrouw voelde al 26
jaar de voortdurende dwang om schoon te
maken. Zij had al diverse behandelingen
ondergaan - medicijnen, gedragstherapie -
maar niets hielp. Per dag stond ze 22 uur in
huis te poetsen.
„Aan slapen kwam ze amper toe, laat staan
aan een baan of een normaal sociaal leven.
Ze werd geopereerd waarbij de neurochi-
rurg twee elektroden aanbracht in een her-
sengebied dat we de nucleus accumbens noe
men. Via onderhuidse draden ontvingen
de elektroden continu minuscule stroom-
stootjes uit een batterij onder de huid bij
het sleutelbeen. Drie weken later gaf me
vrouw D. aan dat ze nog wel voortdurend
poetste, maar dat het gevoel van moeten
veel minder was geworden. Ze begon met
gedragstherapie en vijf maanden later poet
ste ze minder dan één uur per dag. Ze be
sloot weer een baan te zoeken en vond die
als schoonmaakster! Daar was ze immers
goed in. In de vijf jaar die volgden, voelde
ze nog maar een paar keer de onbedwing
bare dwang te poetsen. Telkens bleek dan
dat de batterij bijna leeg was."
Nederland telt naar schatting 200.000 tot
300.000 mensen zoals mevrouw D. Zij heb
ben - zij het niet altijd zo ernstig - een
dwangstoornis, in vaktaal een obsessieve
compulsieve stoornis. „Bij een obsessieve
compulsieve stoornis voelen mensen voort
durend een innerlijke dwang een bepaalde
handeling uit te voeren. Bijvoorbeeld
schoonmaken, handen wassen, iets contro
leren. Patiënten geven aan dat ze best we
ten dat de voortdurende herhaling van die
handelingen zinloos is, maar ze worden
zeer angstig of onrustig als ze er niet aan
toe geven. Vaak groeit de ernst van zo'n
dwangstoornis geleidelijk."
De behandeling bestaat tot nu toe uit het
geven van medicijnen in combinatie met
gedragstherapie. „Patiënten worden dan
blootgesteld aan datgene wat bij hun de
angst en het uitvoeren van de handeling
oproept. Mensen die dwangmatig hun han
den wassen vanwege angst anders allerlei
infecties op te lopen en door te geven aan
anderen, nemen we bijvoorbeeld mee naar
het bacteriologisch laboratorium in het zie
kenhuis. Daar leren ze te ervaren dat de
angst besmet te worden na enige tijd zakt
ofschoon ze de dwanghandelingen niet
hebben uitgevoerd."
Bij mensen als mevrouw D., mensen met
een zeer ernstige dwangstoornis, helpt dit
niet. Dat maakte mevrouw D. geschikt
voor de nieuwe, experimentele behande
ling met elektrische prikkels. Figee: „Die
behandeling - diepe hersenstimulatie -
komt voort uit ons idee dat bij patiënten
met een obsessieve compulsieve stoornis
iets misgaat in specifieke hersencircuits,
waaronder het zogeheten beloningscircuit.
Dat bestaat uit een netwerk van samenwer
kende hersengebieden dat ons handelen
koppelt aan een gevoel van beloning.
Activiteit in dit circuit zorgt er normaliter
voor dat we in het dagelijkse leven onbe
wust altijd overgaan tot de meest belonen
de actie. Van het oppakken van een kopje
koffie, wat ons beloont met de smaak van
koffie, tot het zoeken van een passende
baan waarvoor we geld en voldoening krij
gen. Ons onderzoek toont aan dat patiën
ten met een obsessieve compulsieve stoor
nis dit beloningssysteem niet op de norma
le wijze kunnen activeren. Het lijkt erop
dat de patiënt zich gedwongen voelt de
dwanghandeling steeds vaker uit te voeren
om een beloning te ervaren en dat andere,
normale activiteiten geen beloning meer
veroorzaken. Elektrische prikkeling van de
hersenen kan de normale functie van het
beloningssysteem herstellen. De patiënt er
vaart daardoor dat de dwanghandeling niet
per se uitgevoerd hoeft te worden en kan
zich weer gaan richten op gezonde hande
lingen."
Een handeling die niet meer tot een belo
ning leidt waardoor je de handeling steeds
vaker gaat uitvoeren, dat lijkt verdacht veel
We moeten
psychiatrische
ziekten misschien
anders gaan
bekijken
op wat er gebeurt bij mensen die verslaafd
raken aan alcohol, drugs, gokken, eten of
wat dan ook. „Dat klopt", beaamt Figee.
„Sterker nog, we zien dat de behandeling
met elektrische pulsen ook effect heeft op
mensen met een obsessieve compulsieve
stoornis die een verslaving hebben. Me
vrouw D., bijvoorbeeld, rookte ook stevig
en had ernstig overgewicht door overmatig
eten. Zij had al vele malen geprobeerd te
stoppen met roken, wilde gezonder gaan
eten en meer bewegen. Zonder succes. Tot
na de start van de diepe hersenstimulatie.*
Zeven maanden na het begin hiervan stop
te ze zonder veel moeite met roken. En
even later startte ze ook succesvol met af
vallen. Ook andere patiënten met een ob
sessieve compulsieve stoornis melden ons
dat de diepe hersenstimulatie meer doet
dan alleen hun dwangstoornis verminde
ren. Ze zeggen dat ze meer controle krijgen
over hun doen en laten. Dat past in het
idee dat het beloningscircuit een belangrij-_
ke rol speelt in allerlei aspecten van ons ge-"
drag. Het wijst ons er ook op dat we psy
chiatrische ziekten misschien op een ande
re manier moeten gaan bekijken. Volgens
de huidige indeling van psychiatrische ziek
ten zijn een obsessieve compulsieve stoor
nis, een eetstoornis en een tabaksversla
ving verschillende aandoeningen die elk
een eigen aanpak vergen. Misschien moe
ten we bij het indelen van ziekten niet al
leen kijken naar de afwijkende gedragsui-"*
tingen, maar meer naar de onderliggende
hersensystemen die erbij betrokken zijn."
DINSDAG 1 OKTOBER 2013
Dwang met
elektrische
prikkel te lijf
MARTIJN FIGEE (1970)
Opleiding:
geneeskunde/psychiatrie
(AMC/Universiteit van
Amsterdam).
Huidige functie:
psychiater en onderzoeker
AMC.
Opdrachtgever:
ZonMw (Veni-beurs).
Mede-onderzoeker(s):
prof dr. Damiaan Denys,
dr. Guido van Wingen.
door Marten Dooper
beeld Mark Reijntjens
Martijn Figee
reageren?
gezondheid@depersdienst.nl
