Beschermde getuigen komen meestal niet in
een tropisch paradijs terecht. Maar in bijna
twintig jaar heeft het Team Getuigenbescher
ming ook nog nooit een getuige verloren.
10 VERDIEPING
GETUIGENBESCHERMING
-"«F" e zou hem zomaar ergens ter we
reld kunnen tegenkomen, 's lands
bekendste kroongetuige. Maar je
zult het niet weten. Want Peter la
Serpe zal nooit meer zijn eigen
naam gebruiken. Alleen een handje-
m vol mensen van het Team Getuigen-
bescherming (TGB) weet zijn nieu
we identiteit en verblijfplaats.
Zonder deze La Serpe had het Openbaar
Ministerie geen schijn van kans gehad in
het liquidatieproces, waarin straffen tot le
venslang werd opgelegd. Voordat hij zich
bij de politie meldde - voor verklaringen
over zijn rol en die van zijn oud-kamera
den bij moorden en pogingen daartoe -
hadden de opsporingsdiensten La Serpe
niet in het vizier. Hij werd kroongetuige.
Het OM bood hem een 'lage strafeis' aan
die de rechtbank volgde: met een nieuwe
identiteit en leven in veiligheid na de straf.
Het OM heeft getuigen als La Serpe nodig
om zware criminelen veroordeeld te krij
gen, als andere opsporingmiddelen geen
soelaas bieden; mensen die hebben gezien
of gehoord dat misdrijven zijn gepleegd,
die mededader zijn (kroongetuigen) en
mensen die vallen in de categorie 'be
schermde getuigen'. Die laatsten zijn
slachtoffers die zich zó bedreigd voelen dat
ze geen andere uitweg zien dan zich tot de
politie te wenden.
Getuigenbescherming in Nederland be
staat sinds 1995 en heeft in al die jaren nog
nooit een getuige het leven gekost. „Het is
learning by doing", zegt officier van justitie
Marjolein Verwiel, binnen het OM verant
woordelijk voor de getuigen die in een be
schermingsprogramma zitten. Ze heeft con
tact met het TGB, met de getuigen en met
de officier van justitie die de strafzaak voor
bereidt waarin zo'n getuige een rol speelt.
„Ik ben een soort liaison officer, tussen
mijn collega van het OM die goede infor
matie wil van de getuige en het TGB dat
verantwoordelijk is voor de feitelijke invul
ling en uitvoering van de gemaakte afspra
ken met de getuige over zijn veiligheid."
Het nieuwe leven van een getuige begint ei
genlijk al op de eerste dag dat hij met TGB
in aanraking komt. „Bij de intake wordt al
bekeken wat zijn nieuwe levensverhaal zou
kunnen worden en hoe TGB kan begelei
den om dat zo goed mogelijk in te richten",
aldus Verwiel. Bij zo'n nieuw leven denkt
het publiek al snel aan een paradijselijk
oord. Maar wie denkt dat getuigen zelf hun
nieuwe woonplaats mogen bepalen, heeft
het mis. Verwiel: „Je kunt in Almere Haven
op drie hoog achter veiliger zijn dan op een
onbewoond eiland, bij wijze van spreken.
We proberen ze zoveel mogelijk te laten op
gaan in de massa. Nederland is doorgaans
te klein om mensen veilig onder te breng
en, dus zoekt het TGB vaak ook naar moge
lijkheden in het buitenland."
Uit onderzoek van de Universiteit van
Twente blijkt dat getuigen gemiddeld ruim
drie jaar in een getuigenbeschermingspro
gramma zitten. Het streven is om die perio
de zo kort mogelijk te houden.
Soms lukt het om binnen een paar maan
den alles te regelen. Psychologische bij
stand ontbrak voor deze groep, maar daar
heeft het onderzoek verandering in ge
bracht. Verwiel: „Inmiddels maken we ge
bruik van gedragsdeskundigen. Zij kunnen
getuigen, en eventueel hun familieleden
die ook in een programma zijn opgeno
men, gedurende het traject begeleiden."
Dat heeft niet alleen meerwaarde voor de
getuigen maar ook voor de medewerkers
van het team getuigenbescherming. „De ge
tuigen kunnen door de inbreng van een
psycholoog een begeleiding krijgen die be
ter past bij wie ze zijn en bij hun situatie",
aldus Verwiel.
Sommige ontwikkelingen maken
getuigenbescherming er niet ge
makkelijker op, zoals social media,
of vingerafdrukken die nodig zijn
bij het verkrijgen van een pas
poort. Het lukt allemaal wel, zegt Verwiel,
maar het vraagt veel aandacht. „Er staat
steeds meer op internet, ook foto's. Dat
maakt het ingewikkeld om iemand veilig
te houden en vergt ook veel medewerking
van de getuigen en hun familieleden."
Met kinderen erbij is het nog ingewikkel
der. Die zitten bijna allemaal op social me
dia. „Naar dit soort dingen moeten we dus
goed kijken, want wij willen een knip ma
ken in iemands leven. Aan de andere kant
moet een getuige ook een gewoon leven
kunnen leiden. Internet hoort daar bij."
Als een getuige zijn nieuwe leven zó heeft
georganiseerd dat bescherming niet meer
nodig is, blijft er altijd een 'navelstrengver
binding'. „Dat heeft te maken met de kop
peling van allerlei registers en bestanden.
Wat nu veilig is, kan over vijf jaar niet
meer veilig zijn. Iemand erft bijvoorbeeld
op zijn oude naam. Daar moeten wij dan
tussen gaan zitten, zodat iemand wél krijgt
waar hij recht op heeft."
Met de komst van onafhankelijke psycholo
gische hulp voor getuigen zal er in de toe
komst wel wat veranderen. „De bevindin
gen van gedragsdeskundigen zullen veel
bruikbaar onderzoeksmateriaal opleveren
om het middel getuigenbescherming ver
der te professionaliseren", denkt Verwiel.
Ze vindt echter niet dat het TGB de afgelo
pen achttien jaar te weinig oog heeft gehad
voor het geestelijke welzijn van de getui
gen. „Het zijn politiemensen, geen buurt
opbouwwerkers. Ze gaan erg ver in het le
veren van inspanningen om mensen veilig
te houden en te begeleiden bij de start van
een nieuw leven. Een aantal jaren geleden
belde ik een teamlid, maar die had geen
tijd, omdat een getuige aan het bevallen
was. Alles wat in het gewone leven ook ge
beurt, maken die begeleiders met de getui
gen mee."
Getuigen hebben ook hun eigen verant
woordelijkheid, vindt Verwiel. „Onze zorg
plicht heeft grenzen als getuigen de afspra
ken schenden. We zijn aan het onderzoe
ken waar die grens ligt."
Dus wordt ook kritisch gekeken naar advo
caten die te beschermen getuigen advise
ren over de overeenkomst met de Staat.
Verwiel: „Het komt voor dat die juridische
bijstand verzandt in civielrechtelijk gehar
rewar dat niet veel meer te maken heeft
met de kern waar het allemaal om draait,
namelijk de veiligheid van de getuige."
Een knip in het leven
door Merel van Leeuwen
illustratie Nourdin Kouch foto ANP
