Pünktlich Hema
CONSUMENT 11
2?<T-
Auteur Stella Ruhe dook in de geschiedenis van
Nederlandse visserstruien. Ze maakte een boek vol
foto's en breipatronen uit een voorbij tijdperk.
KOOPWAAR
Wouter Klootwijk
Zierikzee ligt in Duits
land als het regent. In
de zomer moest je ra
den waar je was. Het
regende. Buitenkans
je voor Zeelandgasten die dagen
aaneen op de stranden hadden
moeten liggen van de onverbid
delijke zon. Eindelijk boodschap
pen doen. De natte straten in de
mooie binnenstad van Zierikzee
spreken Duits. Zo ook de Hema.
De klanten dan. Waarneming
van een verslaggever vol vooroor
delen, van vader geërfd die in
Rotterdam woonde toen zijn
stad van de kaart werd gebom
bardeerd: ze zijn aardig gewor
den, Duitsers.
Met je rug naar de ingang heb je
rechts langs de muur truitjes en
ander goed voor vrouwen. Hele
maal links liggen keukenspullen.
Een pronte vrouw pakt een knal-
geel truitje, machinaal gebreid
met grote steken. Ze doet het
aan over alles wat ze al draagt en
hoewel mij niets gevraagd
wordt, zou ik zeggen: te knal me
vrouw. Ze wil het wel weten,
maar van iemand aan de andere
kant van de Hema. Ze roept zijn
naam, Karl, maar gaat dan onmid
dellijk over op gebaren. Ze heft
haar handen op, net boven haar
hoofd en wijst er mee naar bene
den. De man op 25 meter afstand
moet over de rekken met waren-
huishandel, net de gele machine-
gebreide borsten van zijn vrouw
kunnen zien. Ze gaat even voor
hem op haar tenen staan. Ze wil
graag dat hij het truitje mooi
vindt, met haar erin. De man ge
baart dat hij zo naar haar toe
komt Niet meteen. Er is iets aan
de overkant van de truitjesmuur
wat hem hevig bezighoudt. Hij
staart ergens naar. De vrouw
trekt het truitje uit en doet het
in het winkelmandje. Misschien
was er een goedkeurend knikje
geweest dat alleen kan worden
begrepen door mensen die el
kaar goed kennen. Ze gaat naar
het ondergoed verderop, de man
blijft waar hij is en kijkt. Onbe
weeglijk, gebiologeerd" door iets
op een schap met keukengerei.
Ik moet erheen, het is mijn
werk, vind ik. Uit zien te vinden
wat de man daar ziet, om het in
de krant te zetten. Hij stoort zich
allerminst aan mij, weet niet
meer wat er in zijn omgeving ge
beurt. Er ligt gereedschap voor
hem. Het zou kunnen dat hij er
een muis tussen had zien schar
relen en dat hij nu wacht tot hij
weer tevoorschijn komt. Of een
slang. Dan opeens heft hij zijn
rechterarm tot boven zijn broek-
WÊÊÊÊÊÊÊÊKÊÊKmm
riem en kijkt op zijn horloge.
Niet even om te weten hoe laat
het is, maar seconden aaneen.
Dan, na dit opvallend lange klok-
kijken, gaat op het schap de tele
foon. Dat denk je, als je niet ziet
dat het een keukenwekker is.
De man had een stalen pillen-
doosvormig keukenwekkertje
van 4 euro op 10 minuten gezet
en had al die tijd gewacht tot het
afging. Om te controleren of het
ding secuur genoeg is naar zijn
zin. Dat is het. Hij pakt het op en
beent naar zijn vrouw. Twee in
tens tevreden Duitsers in de He
ma van Zierikzee.
Thuis duik ik meteen het keu
kenkastje in. Het klokje moet al
dertig jaar oud zijn. Hema. Nooit
had ik me afgevraagd of het tot
op de seconde secuur zou zijn. Is
ook niet strikt nodig. Maar dat
blijkt het klokje wel te zijn.
Veertig breisters klommen
voor Stella Ruhe (62) uit Am
sterdam in de pen. Voor haar
boek Visserstruien had ze
handwerksters nodig die wil
den helpen de truien te ma
ken. De gigantische respons
op haar oproep was het bewijs dat Neder
land het breien nog niet is verleerd. In het
boek lezen we dat de visserstruien nu niet
meer als werkkleding worden gemaakt. Te
genwoordig kopen schippers en vissers
hun goed in de winkel. Vroeger was zo'n
zelfgebreide trui bittere noodzaak. Ge
maakt van sajet: inheemse wol van het
Texels (vlees)schaap. Goedkoop, maar met
een prachtige glans. „Het droeg alleen wat
kriebelig", aldus de schrijfster.
In 1983 werkte Stella Ruhe als textielredac-
teur bij een uitgeverij. De eerste opdracht
die ze op haar bureau kreeg was een manu
script over Nederlandse visserstruien. Of
ze de auteur wilde vertellen dat het niet ge
schikt was. „Ik bladerde het door, omdat ik
toch in het onderwerp geïnteresseerd was.
Ik zag er wel mogelijkheden in. Het
doe-element ontbrak in het manuscript,
maar als er breipatronen bijkwamen, zou
het ontzettend leuk kunnen worden. Dat
boek werd een enorm succes, maar is in
middels al 25 jaar niet meer verkrijgbaar."
Toen ze vorig jaar juli het verzoek kreeg
een nieuw boek over visserstruien samen
te stellen, was ze niet meteen enthousiast.
Ze wilde absoluut niet in herhaling vallen.
„Toen ik eenmaal in musea en archieven
dook, kwam er onvoorstelbaar veel infor
matie en materiaal naar boven. Aannames
uit het eerste boek bleken vaak niet te klop
pen en daardoor is het toch een heel ander
verhaal geworden. Het is een waanzinnig
project."
Haar speurtocht voerde door het hele land.
Ze zat in het Zuiderzeemuseum in Enkhui
zen, liet zich door klederdrachtdeskundige
Jeanne de Weert over Wieringen leiden en
ging in discussie met mensen uit Marken
die ontkenden dat er überhaupt een 'Mar
ker visserstrui' bestond. Texel, Den Helder,
Wieringen, Kolhorn, Egmond aan Zee,
IJmuiden, Enkhuizen en Volendam kregen
een plek in haar manuscript.
„Uiteindelijk zijn er ruim zestig patronen
boven water gekomen", zegt ze niet zonder
enige trots. „Verdeeld over veertig kust
plaatsen. Dertig jaar geleden nam ik aan
dat iedere plaats zijn eigen trui had, maar
dat klopte niet. Vrouwen breiden wat ze
zelf mooi vonden of ze varieerden op het
werk van anderen als ze in een heel beslo
ten gemeenschap leefden. Er werd gewerkt
met het materiaal dat voorhanden was en
VISGRAATMOTIEF EN GODSOOG
de truien werden net zolang hersteld tot
dat ze alleen nog maar als dekzwabber kon
den dienen. Een trui zou bedoeld zijn om
een aangespoelde vissersman te identifice
ren, maar dat was ondoenlijk, ontdekte ik.
Juist door de diversiteit van de kledij. Ook
zag je dat er vissers uit verschillende plaat
sen op één boot aanmonsterden, waardoor
soms een bepaald patroon ten onrechte
aan een plaats werd toegewezen."
De truien in het boek dateren uit de perio
de 1880-1950. Nadat de strenge visserijwet-
ten halverwege de negentiende eeuw wer-w
den aangepast, de vissers zich vrij op de lu
cratieve haring mochten richten en de gro
tere loggers de zee opvoeren, kregen de Ne
derlanders meer contact met Engelse vis
sers. Die liepen al veel langer in zelfgebrei
de truien rond. In die tijd werd breiwerk in
Nederland puur gebruikt voor onderkle-
ding, sjaals, mutsen en wanten.
Voor de vrouwen thuis was het breien de
manier om te ontspannen. En voor sommi
gen een manier om wat bij te verdienen.
Een trui had een simpel T-model en werd
op vier of vijf naalden rondgebreid. „Ter
wijl er werd gebreid, stonden de vrouwen*
gezellig met de buurvrouw te kletsen. Pra
ten en breien."
Ruhe baseerde haar patronen op de foto's
die ze boven water kon halen. „Op Texel
kreeg ik te horen dat er in die tijd geen trui
gedragen werd. Maar nog geen twee uur la
ter ontving ik een foto van de negentien-
de-eeuwse onderwijzer Jac P. Thijsse, met
naast hem een yissersman in een trui.
Bijna diezelfde trui vond^
VI upok ik later weer teru8 biï recf^
•1 - i» 11 der Theodorus Rijkers in
IKUILN Den Helder."
MAANDAG 16 SEPTEMBER 2013
Een proeflap, gebreid door de auteur zelf.
foto Stella Ruhe
door Lydia Jasper
Voorbeeld van een visserstrui, gefotogra- foto uit Visserstruien,
feerd in de haven van Scheveningen.
De visserstruien waren opgebouwd uit
recht, averecht en kabels. Zo ontstonden di
verse motieven, die ook regelmatig terug
keerden in het werk. „Flink veel symboliek",
aldus Stella Ruhe. „Denk aan golven, blik-
semschichten en natuurlijk visgraten. Maar
ook horizontale banen, in tricot afgewisseld,
stonden voor eb en vloed."
Er werden daarnaast speciaal voor de Neder
landse markt machinaal gebreide, goedkope
Engelse truien met een godsoog gemaakt:
een ruit met aan elke punt nog een kleinere
ruit. Vissers konden in het donker zo de trui
goed aantrekken, want het duidelijk voelba
re godsoog zat aan de voorkant. Ook zou
het de drager beschermen. En om de visser
te laten denken aan de echtgenote thuis.
Het motief herinnerde hem eraan dat hij
zich moest gedragen, want God ziet alles.
reageren?
consument@depersdienst.nl
In het Katwijks Museum aan
de Voorstraat 46 in Katwijk is van 5 oktober tot
31 december een tentoonstelling te zien rond-
om Visserstruien van Stella Ruhe.
Stella Ruhe - Visserstruien.
Forte, 24,95 euro.
