BOEKRECENSIES
Stelling nemen
Thomas Mann moet kiezen: zwij
gen uit eigenbelang of stelling ne
men. Begin 1936 publiceerde Tho
mas Mann, die toen al drie jaar in
Zwitserland woonde, in
een Zwitserse krant een
open brief. Daarin nam hij
in krachtige bewoordin
gen afstand van het natio-
naalsocialistische regime
in Duitsland, zijn vader
land. In de dagboeken die
hij altijd bijhield, wijdt hij
aan deze brief slechts wei
nig woorden. Hij diende de brief
in bij de redactie, belde de volgen
de dag dat hij er toch nog over
wilde nadenken en gaf pas twee
dagen later toestemming om hem
te publiceren. De advocate Britta
Böhler probeert in haar boek 'De
beslissing' in romanvorm te re
construeren wat er in die dagen
door Mann heen gegaan moet
zijn. Er stond voor hem
veel op het spel. Welis
waar had hij zijn vader
land al verlaten en waren
zijn huis en spullen gecon
fisqueerd door de nazi's,
maar publicatie van de
brief zou betekenen dat
zijn boeken niet langer ge
lezen mochten worden in
Duitsland. En zijn privéleven, in
clusief z'n nooit openlijk beleden
homoseksualiteit, kwam op
straat te liggen. Böhler weet
Manns dilemma boven het per
soonlijke uit te tillen naar de uni
versele vraag: als je geconfron
teerd wordt met het kwaad, mag
je dan zwijgen uit eigenbelang of
moet je stelling nemen?
Mann koos het laatste.
Zelfbeschikking
Een overtuigend pleidooi voor
het recht op zelfbeschikking over
leven en dood, vormt het titelver
haal in de bundel 'De laatste ka
mer" van Frans Pointl (1933)- Ver
oordeeld tot een rolstoel woont
hij sinds enkele jaren in een Am-
Colum McCann roert in zijn kof
fie. Niets bijzonders, ware het
niet dat in zijn nieuwe roman
Trans-Atlantisch juist het drin
ken van thee een van de vele ro
de draden is. „Veel mensen denken dat
schrijvers zich bewust zijn van elk aspect
van hun boek. Maar die thee is begonnen
als toeval. Tot het mijzelf ook opviel. Toen
ben ik ermee gaan spelen."
Hij grinnikt. „Het kan zomaar zijn dat in
de toekomst een student afstudeert op de
functie van thee in deze roman. Die gaat
dan uitleggen dat ik met een poging om de
toekomst te lezen in theeblaadjes, het verle
den heb bedoeld. Wat dan weer uit te brei
den valt richting de toekomst."
Hij zou er zelf wellicht andere woorden
voor gebruiken, maar in de beleving van
Colum McCann (1965) sleept de
mensheid het verleden als een
uitdijende kosmos achter zich
aan. „Het verleden wordt groter
en groter, we kijken er vanuit
steeds meer invalshoeken naar."
Die visie zou zomaar iets Iers
kunnen zijn. McCann kan dat
beoordelen. Hij is een Ier die in
New York woont.
„Ieren houden zich veel meer
bezig met het verleden dan bij
voorbeeld de Amerikanen. En-
gelsen duiken ook vaak in de historie, maar
meer vanuit een al dan niet misplaatst ge
voel voor triomf. Voor Ierland is het verle
den iets dat het land achtervolgt. Een ge
schiedenis van honger, oorlogen, een histo
rie verzadigd van bloed. James Joyce zei:
'De geschiedenis is een nachtmerrie waar
uit ik hoop te ontwaken.'"
Trans-Atlantisch is diep verzonken in de Ier
se geschiedenis. Maar McCann is er glo
rieus in geslaagd de roman helemaal naar
deze tijd door te trekken. „Dat moet. Mijn
romans moeten tegen de dag van vandaag
drukken." Hoe meesterlijk Colum McCann
dat kan, had hij al laten zien in zijn vorige
roman, Laat de aarde draaien, een weergalo
ze 9/11-roman rond liefst elf personages.
Het boek leverde hem zowel de National
Book Award als de IMPAC Dublin op.
Dit keer jongleert McCann met drie verha
len tegelijk. Te beginnen met een die zich
afspeelt in 1845. De voormalige zwarte
slaaf Frederick Douglass kwam toen in Du
blin aan om ook in Ierland te pleiten voor
ll We zijn
gedwongen te
veranderen omdat
we gedwongen
zijn te herinneren
afschaffing van de slavernij. „Bij Douglass
begon het. Ik had een roman over Douglass
kunnen schrijven. Dan was het een histori
sche roman genoemd en ik haat de term
'historische roman'. Ik houd van de woor
den, van 'historisch' en van 'roman', maar
ik houd niet van de samenstelling. Dat gen
restuk is mij te veilig. Dan gaat het over
een afgesloten periode. Het is zoals Wil
liam Faulkner zei: 'Het verleden is geen ver
leden, het verleden is niet eens dood'. Mijn
boeken moeten vanuit de historie naar een
thema van deze tijd doorlopen en hier is
dat vrede. De vrede in Noord Ierland."
De tweede verhaallijn gaat over de piloten
Alcock en Brown die in 1919 vanuit New
foundland in een omgebouwde bommen
werper de eerste trans-Atlantische vlucht
maakten. In de derde lijn staat George
Mitchell centraal, de Amerikaanse diplo
maat die als architect van de vrede van
Noord-Ierland kan worden be
schouwd.
Hoe kun je schrijven over vrede?
Hoe kun je vrede laten zingen?
Dit waren de vragen waar Mc
Cann voor stond.
„Het idee van vrede kan zo senti
menteel zijn. Optimisme, zo van:
de oorlog is 'verslagen'. Maar opti
mistisch zijn, wordt steeds meer
gelabeld als sentimenteel of ro
mantisch. Fuck that! Ik vecht te
gen het beeld dat ik sentimenteel
zou zijn. Wat is die geweldige regel van
Nick Cave ook weer: 'What's so funny
about peace, love and understanding?' Er is
niets liefs aan vrede." Tegen het einde van
de roman sterft een jongen door een stom
ongeluk. „Zijn dood is een verwijzing naar
de banaliteit van de realiteit."
TYans-Atlantisch is wat hem betreft niet
slechts een geografisch begrip.
„Wij zijn als mensen verbonden. Evenals
de tijden. Overal waar we zijn, is waar we
zijn geweest. Alles wat we zijn, is alles wat
we hebben gedaan. Ook dit is niet senti
menteel: alles wat we doen, doet ertoe.
Hoe anoniem we ook zijn, wat we doen, is
belangrijk. Kijk naar internet, de sociale
media, alles is één grote schreeuw om er
kenning. Facebook! Like me!"
Zo maar halverwege een alinea staat de
kernzin van TYans-Atlantisch. „We zijn ge
dwongen te veranderen omdat we gedwon
gen zijn te herinneren." Hij vervolgt: „We
moeten ons steeds aanpassen omdat het
verleden altijd weer andere aspecten, visies
en herinneringen oproept. Het leven draait
om wie we worden door wat we kiezen te
worden. Hoe we ons zaken willen herinne
ren. Hoe we ons leven, ons verhaal wensen
te construeren." Voordat hij begint te
schrijven, weet hij op deze vragen de ant
woorden niet. „Nu weet ik, achteraf, dat ik
bij dit boek werd geobsedeerd door vrede,
door verlossing." Veel is een kwestie van
vertrouwen op geduld. „Je moet een lange
adem hebben. Dat is wat ik de atletiek van
het schrijven zou willen noemen."
Ogenschijnlijk moeiteloos trekt de Iers-Amerikaanse
auteur Colum McCann in de wervelende roman
'Trans-Atlantisch' lijnen door eeuwen aan geschiedenis.
sterdams verpleeghuis en wacht
op de dood. „Elke avond voor het
slapengaan hoop ik dat ik weg
mag schuiven in de eeuwigheid."
Scherp van geest woont hij tus
sen dementerenden en personeel
dat amper tijd voor hem
heeft. Zo'n tergend levens
einde gun je niemand.
En dat terwijl Pointl ook
de rest van zijn leven al
niet al te veel geluk ge
kend heeft. Daarover ver
haalt hij in het eerste deel
van de bundel. Nostal
gische herinneringen zijn
het, bitter vaak, vrijwel zonder de
mild-ironische toon die zijn eer
dere werk kenmerkte. „Alles was
mislukt, wat fout kon gaan, was
fout gegaan". Het meest geslaagd
zijn de fictieverhalen. Bijna zon
der uitzondering korte moment
opnames. Vaak spelend rond
i960, handelend over mannen zo
als Pointl zelf, schuw en niet op
gewassen tegen het leven.
In die teksten is de oude
Pointl te herkennen, de
zonder onnodige omhaal
van woorden, maar doel
treffend formulerende, re
lativerende observator.
Met name de verhalen 'So-
kuleren' en 'De terugkeer
van opa Mendes' zijn klei
ne pareltjes.
:ATERDAG 14 SEPTEMBER 2013
l'ratis Puintl
Dt IMISIt KAMI#
Colum McCann
foto PR
Britta Böhler - De beslissing.
Cossee, 18,90 euro.
door Theo Hakkert
TRANS - ATLANTISCH
UHUHMCWM
Colum McCann
Colum McCann - Trans-Atlantisch. Vertaling Frans
van der Wiel. De Harmonie, 22,50 euro.
'Aan vrede
is niets liefs'
Frans Pointl - De laatste kamer.
Nijgh Van Ditmar, 17,50 euro.
