GEZOND 1Ï
Bij de ziekte systemische sclerose vormt zich spon
taan taai littekenweefsel in de huid en vaak ook in or
ganen als het hart, de longen en de nieren. Dat loopt
tot nu toe vroeg of laat fataal af voor de patiënt. On
derzoeker en reumatoloog in opleiding Jasper Broen
is misschien een behandeling op het spoor.
JASPER BROEN (1985)
NWO
Ter geruststelling: systemische
sclerose, (sclerodermic) ge
noemd, is een zeldzame ziekte.
„In Nederland zijn ongeveer
1600 patiënten, veel meer vrou
wen dan mannen. De precieze
oorzaak is onbekend maar erfe
lijkheid speelt een rol", vertelt Jasper
Broen die vorig jaar cum laude promoveer
de op de genetische achtergrond van de
ziekte. Bij systemische sclerose vormt zich
te veel bindweefsel in het lichaam. Soms
beperkt zich dat tot de huid; in dat geval
heet de aandoening vaak sclerodermic. De
huid wordt strak en er ontstaan vooral aan
de vingers zwerende wondjes die slecht ge
nezen. Dat laatste is het gevolg van de aan
tasting van de bloedvaatjes in de vingers.
Bij veel patiënten vormt zich ook overma
tig veel bindweefsel in organen als het
hart, de longen, de nieren en het
maag-darmkanaal. Patiënten krijgen daar
door ademhalingsklachten, hoge bloed
druk, maagklachten, moeite met slikken.
Spierpijn en gewrichtsklachten komen ook
voor evenals een aanhoudende enorme ver
moeidheid.
„De snelheid waarmee de klachten toene
men, varieert sterk", vertelt Broen. „Bij
sommige patiënten schrijdt de ziekte maar
langzaam voort, anderen krijgen te maken
met een zeer snelle uitbreiding. En hoe uit
gebreider de aantasting van de organen,
des te groter is de kans op spoedig overlij
den. In ïo jaar tijd overlijdt ongeveer 30 pro
cent van alle patiënten en van de patiënten
bij wie de longen zijn aangetast, overlijdt
90 procent binnen 5 jaar. Behalve de vele li
chamelijke klachten maakt de onzekerheid
over hoe de ziekte zich in de toekomst ont
wikkelt systemische sclerose tot een zware
psychische last. Het geleidelijke sociale iso
lement waarin de patiënt belandt, draagt
hier ook aan bij."
De ziekte is tot nu toe niet te genezen. De
behandeling ervan bestaat uit het zo goed
mogelijk bestrijden van de gevolgen ervan
met allerlei medicijnen. Nieuwe kennis zet
echter de deur open naar een behandeling
die de ziekte bij de bron kan aanpakken.
Broen: „Tot enkele jaren geleden werden
de fibroblasten, de cellen die bindweefsel
maken, gezien als de grote boosdoeners
achter de ziekte. Door het onderzoek we
ten we nu dat het probleem wat verderop
ligt. De aanjagers van systemische sclerose
zijn bepaalde afweercellen, in vaktaal he
ten die plasmacytoïde dendritische cellen.
Patiënten bij wie de ziekte systemische
sclerodermic pas is vastgesteld, hebben
heel veel van deze dendritische cellen in
het bloed. We hebben inmiddels kunnen
aantonen dat het juist deze cellen zijn die
signaalstoffen uitscheiden die de fibroblas
ten aanzetten tot het maken van bindweef
sel. We weten inmiddels ook hoe dat komt.
In de dendritische cellen van mensen met
systemische sclerose staan bepaalde regel-
knoppen in een afwijkende stand. Daar
door blijven de cellen langer aanwezig in
het bloed dan normaal en maken ze meer
signaalstoffen voor de fibroblasten aan."
Die kennis heeft Broenen en zijn begelei
der, prof. Timothy Radstake, op het spoor
gezet van een mogelijke genezende behan
deling voor systemische sclerose. „Als het
zou lukken de regelknoppen in de dendriti
sche cellen weer in de juiste stand te zet
ten, kunnen we de ziekte in principe tot
stilstand brengen."
De regelknoppen waarover Broen het
heeft, bestaan uit een bijzondere, nog niet
zolang bekende, vorm van genetisch mate
riaal: microRNA. „De meeste bekende
vorm van RNA is het messengerRNA, het
genetische materiaal dat de code bevat
welk eiwit een cel moet aanmaken", legt
hij uit. „MicroRNA is een piepklein stukje
RNA dat kan hechten aan zo'n
messengerRNA. Het microRNA vormt na
melijk het spiegelbeeld van een deel van
dat messengerRNA, waardoor beide als klit
tenband aan elkaar plakken. Het gevolg
van het hechten van het microRNA aan
een messengerRNA is dat het betreffende
messengerRNA niet gebruikt kan worden
om een eiwit te maken. We weten inmid
dels dat in alle cellen van ons lichaam
voortdurend honderden verschillende mi-
croRNA's voor korte tijd aanwezig zijn.
Hiermee regelt de cel hoeveel er wordt aan
gemaakt van een eiwit waarvan in de cel
messengerRNA aanwezig is. En daar is het
waar het misgaat bij systemische sclerose.
„In dendritische cellen van patiënten met
systemische sclerose komen andere mi-
croRNA's voor dan in de dendritische cel
len van gezonde personen, weten we in
middels. Zeven daarvan komen bij systemi
sche sclerose in overmaat voor. Die microR-
NA's zijn verantwoordelijk voor de ontre
gelde activiteit van de dendritische cellen
bij systemische sclerose, denken wij. We
willen daarom de ziekte gaan aanpakken
door die zeven microRNA's uit de dendriti
sche cellen verwijderen. Dat doen we met
WAT IS SYSTEMISCHE SCLEROSE?
behulp van een moleculaire stofzuiger. Die
bestaat uit vetbolletjes met op hun opper
vlak precies die stukjes RNA waaraan deze
zeven microRNA's hechten. Eenmaal in de
dendritische cellen, vangen deze vetbolle
tjes de overmaat aan microRNA's weg.
Hierdoor ontstaan weer normaal werkende.,
dendritische cellen. Tenminste, dat hopen
we."
Broen gaat dit testen. „Eerst bij muizen en
als het daar werkt vervolgens bij mensen.
Werkt de behandeling bij mensen, dan heb
ben we voor het eerst een behandeling die
het ziekteproces bij systemische sclerose
tot stilstand kan brengen. Het genezen van
de al bestaande schade aan het lichaam
lukt hiermee niet. Het zal daarom zaak zijrw
de patiënten in een zo vroeg mogelijk sta
dium te herkennen en te behandelen."
DINSDAG 3 SEPTEMBER 2013
Opleiding:
geneeskunde
Huidige functie:
postdoc onderzoeker in het UMC Utrecht
en reumatoloog in opleiding in het Jeroen
Bosch Ziekenhuis in Den Bosch.
Opdrachtgever:
Medeonderzoeker(s):
prof. Timothy Radstake (UMC Utrecht)
door Marten Dooper
Moleculair stofzuigen
tegen sclerodermie
Systemische sclerose ('harde huid') is een
reumatische aandoening. De klachten begin
nen vaak met een verkleuring van de vin- v
gers na kou, het fenomeen van Raynaud
(zie foto). Maar bij slechts een heel klein ge
deelte van mensen die 'Raynaud' hebben,
ligt hier systemische sclerose aan ten grond
slag. Zij krijgen deze ziekte dus niet.
Als de klachten verergeren, krijgen patiën
ten vaak stijve en gezwollen vingers, zo erg
dat ze geen ring meer kunnen dragen. Ook
ontstaan wondjes. De ziekte kan naar bin
nen slaan en organen aantasten.
Systemische sclerose heeft overigens niets
te maken met de ziekte multiple sclerose
(ms). Daar is sprake van een afweerreactie
die de 'isolatielaag' van zenuwvezels af
breekt. Hierdoor kunnen zenuwprikkels niet
meer snel genoeg worden getransporteerd
langs die zenuwvezels. Dat leidt onder meer
tot motorische problemen en later tot ver
lammingen.
Op de plaatsen waar de afweerreactie op
treedt, ontstaan ook verhardingen van litte
kenweefsel als reactie op de schade die de
afweercellen hebben veroorzaakt. Vandaar
de term 'sclerose' in ms.
Het fenomeen van Raynaud, foto PR
reageren?
gezondheid@depersdienst.nl
