Migranten worden in razzia's van de markten geslagen, homo's en lesbiennes
op bloedneuzen rekenen. Rusland is de afgelopen jaren een stuk minder toler
geworden. Portret van een land in een identiteitscrisis.
8 VERDIEPING
INTOLERANTIE IN RUSLAND
De mannen voor de in
gang van de Doema, het
Russische parlement,
dragen mondkapjes.
Niet dat ze last hebben
van de uitlaatgassen.
„Het is die ho
mo-lucht", zegt een van hen. „Die mag je
niet inademen, voor je het weet ben je zelf
ook homo." Ze wijzen op de demonstran
ten iets verderop. Binnen debatteren de par
lementsleden over een wetsvoorstel tegen
de 'propaganda van niet-traditionele sek
sualiteit onder minderjarigen'. Dappere ho
mo's en lesbiennes houden een ludiek pro
test. Skinheads en opgetrommelde voetbal
hooligans slaan de homo's stuk voor stuk
bloedneuzen. De oproerpolitie arresteert
de onschuldige slachtoffers. Het wetsvoor
stel wordt unaniem aangenomen.
Russen en minderheden gaan niet zo goed
samen. De verklaring ligt grotendeels in de
erfenis van het Sovjet-bestaan. Het leven
was toen simpel en overzichtelijk. Man en
vrouw waren gelijk, homo's bestonden
niet. Sterker nog, er was 'geen seks in de
Sovjet-Unie', een gevleugelde uitspraak tij
dens een talkshow in 1986. Religie speelde
geen rol meer in het dagelijks leven, er was
alleen de partij. En of je uit Tasjkent of Ba
koe kwam, het maakte allemaal niet uit.
Een goede communist was een goede com
munist.
Aan die ideologische droom kwam tijdens
de val van de Sovjet-Unie in 1991 abrupt
een einde. Het vacuüm werd opgevuld met
verloren 19e eeuwse waarden, relaties en
verhoudingen die bijna een decennium
lang vergeten waren. Het enorme verschil
tussen arm en rijk, de traditionele verhou
ding man-vrouw; als een duveltje uit een
doosje werd de samenleving van bijna hon
derd jaar geleden opnieuw geïnstalleerd.
De Russisch-orthodoxe kerk verdeelt op
nieuw goed en fout. Mannen moeten de
kost verdienen, vrouwen zorgen voor de
kinderen. Mietjes horen er niet bij, even
min moslims en andere 'zwartkonten'. De
politieke correctheid is voorgoed voorbij.
Want waar vroeger de centrale Sovjet
macht de interne migratie met harde hand
wist te reguleren, is de controle nu weg,
maar de aantrekkingskracht onverminderd
groot gebleven. Uit allerlei voormalige Sov
jetstaten staan mensen in de rij om in het
rijkere Rusland aan de slag te gaan. De
douane kijkt voor een handje roebels een
andere kant op. Registratiepapieren, ver
blijfsvergunningen en zelfs Russische pas
poorten zijn overal te koop. De straatve
gers, slagers, marktkoopmannen en taxi
chauffeurs zijn in de grotere Russische ste-
Homo-lucht
mag je niet
inademen.
Voor je het weet
ben je zelf homo
den over het algemeen Oezbeken, Tadzjie-
ken of Azerbeidzjanen.
Dat zorgt voor spanningen. De Sovjet-bur
ger is niet meer, de verschillende etnische
groepen gaan op zoek naar hun eigen waar
den, achtergronden en politieke vertegen
woordiging. Steeds meer etnische Russen
voelen zich in een hoek gedreven. In som
mige steden worden hele wijken overgeno
men door migranten uit Centraal-Azië of
de Kaukasus.
Het nationalisme is een sluimerend beest,
zeker wanneer het als politiek middel
wordt ingezet. In de aanloop naar de Mos-
kouse burgemeestersverkiezingen, 8 sep
tember aanstaande, liet burgemeester Ser-
gej Sobjanin een aantal markten schoonve
gen. Duizenden illegale migranten werden
onder het oog van de camera's geboeid afge
voerd naar speciaal opgetrokken tenten
kampen buiten de stad. 'Rusland voor de
Russen, Moskou voor de Moskovieten' was
een aantal jaar geleden een nationalistische
slogan, nu is het een beknopte samenvat
ting van het politieke beleid.
Het is moeilijk voor te stellen, maar wie in
schakelt tijdens een van de vele shows van
de Russische staatstelevisie ziet een uitbun
dige keur aan extravagante homoseksuele
presentatoren en popsterren. Met een
groot verschil: ze zijn nooit uit de kast ge
komen. Het is een goed bewaard publiek
geheim waar iedereen in meespeelt. Rod
delbladen fotograferen de popsterren met
hun wulpse echtgenotes. De felgekleurde
nagels en hoge hakken van de televisiester
ren horen er gewoon bij. Omaatjes in de
provincie weten van niets.
Wie denkt dat er in Moskou, Sint-Peters
burg of andere grote Russische steden
geen homo-nachtclubs zijn, heeft het mis.
Sterker nog; het nachtleven is er uitbundi
ger, ruwer en vrolijker dan in de meeste
westerse hoofdsteden. Met een groot ver
schil: alles gebeurt achter gesloten deuren.
Dat Rusland juist nu minderheden in de sa
menleving probeert tegen te werken, is
een teken van de tanende macht van presi
dent Vladimir Poetin. Sinds de grote straat
protesten van de winter van 2011 is zijn po
sitie wankel. Binnen de muren van het
Kremlin is een grote strijd gaande tussen
voorzichtige hervormers en keiharde havi
ken. Alle zeilen worden bijgezet voor popu
listische steun.
Het mes snijdt aan twee kanten. Door ho
mo's en lesbiennes buiten te sluiten,
plaatst het Kremlin hen automatisch in het
kamp van de oppositie. Die staat nu behal
ve als marginaal en zwak nu ook als homo
fiel bekend. En de retoriek van een groot,
sterk en trots Rusland valt goed bij de
steeds conservatievere bevolking.
Terug naar het Russische parlement, waar
het volgens de skinheads met mondkapjes
nog altijd ruikt naar homo's. Ze krijgen bij
val van orthodoxe priesters die met pen
dels de duivel proberen uit te drijven. Wan
neer een lesbisch stel demonstratief wil
zoenen, spuugt de priester een van de meis
jes recht in het gezicht.
Wanneer de homo's zijn opgepakt, slaan
de nationalisten uit verveling een toevallig
passerende man in elkaar. Hij heeft een
Aziatisch uiterlijk.
Alleen op tv
zij n homo's oké
door onze correspondent Olaf Koens
illustratie Mark Reijntjens
Skinhead in Moskou
