Botanische
tuin VU
moet dicht
Universiteiten trek
ken de handen af
van de hortus bota
nicus. Die is amper
nog nodig voor on
derzoek of onder
wijs.
10 VERDIEPING
Verandering door DNA en computer
De botanische tuin van de Vrije
Universiteit in Amsterdam moet
dicht. Zoveel staat vast. Wanneer
precies is nog de vraag.
De VU laat momenteel een onder
zoek uitvoeren naar de staat van
de kassen, omdat er getwijfeld
wordt of en hoelang die nog vol
doen aan de veiligheidseisen, ver
telt woordvoerster Aukje Schep.
Van alle planten en bomen in de
botanische tuin is ondertussen
een inventarisatie gemaakt. De
universiteit praat met partijen die
interesse hebben in delen van de
collectie.
Aan de sluiting liggen drie rede
nen ten grondslag, stelt Schep.
„De hortus is opgezet voor weten
schappelijk onderwijs en onder
zoek en wordt daarvoor eigenlijk
al heel lang nauwelijks meer ge
bruikt." Daarnaast wil het VU Me
disch Centrum uitbreiden. En de
botanische tuin ligt in een hoek
tussen het ziekenhuis en het
hoofdgebouw van de universiteit
aan de Amsterdamse Zuidas die
voor de uitvoering van de bouw
plannen nodig is.
Tenslotte is de VU bezig met het
moderniseren en opnieuw inrich
ten van de campus. „We kijken in
dat kader sowieso naar hoe we de
functies van de hortus - groen en
sociaal - ook op andere plekken
kunnen vormgeven. Dat doen we
onder andere met de pas ge
opende nieuwe daktuin op het
hoofdgebouw", zegt Schep.
Protesten - waaronder een hand
tekeningenactie - van medewer
kers, vrijwilligers, vaste bezoekers
en omwonenden ten spijt, wordt
de hortus daarom afgebouwd.
Het is een populair uit
stapje, een bezoek
aan de hortus botani
cus. Kost weinig of
niets en je kunt er
lekker wandelen in
het groen, pick
nicken, zonnen en nog iets van opste
ken ook. Zo eindigden de botanische
tuinen van Utrecht in de ANWB-top 3
van leukste uitjes in de provincie. Maar
de meeste universiteiten willen niet
meer voor de rekening opdraaien. En ge
meenten hebben in deze tijd van bezui
nigingen het geld niet om de helpende
hand toe te steken.
Beschikte vroeger elke zichzelf respecte
rende universiteit met een biologiefacul-
teit over een hortus botanicus, tegen
woordig zijn dat er volgens de criteria
van de Nederlandse Vereniging Botani
sche Tuinen (NVBT) nog maar vier. Die
zijn te vinden in Utrecht, Delft, Leiden
en Amsterdam. En het worden er drie,
omdat de Vrije Universiteit voorrang
geeft aan uitbreiding van het VU Me
disch Centrum boven het open houden
van de hortus aan de Amsterdamse
Zuidas. Bij de NVBT zijn 21 tuinen aan
gesloten. Belangrijkste criteria waaraan
die moeten voldoen, zijn wetenschappe
lijk beheer van de collectie, open voor
publiek en een educatieprogramma,
zegt Joke 't Hart, projectleider bij de
NVBT. Een visitatiecommissie contro
leert elke vijfjaar of de tuinen hieraan
voldoen.
Naast de vier universitaire botanische
tuinen staan op de lijst tuinen die vroe
ger aan een universiteit verbonden wa
ren, zoals de Hortus Botanicus Amster
dam van de UvA. En daarnaast arboreta
of bomentuinen, de botanische afdelin
gen van Blijdorp en Burgers' Zoo en de
kruidentuin van het Openluchtmu
seum. De hortus van de UvA is al sinds
1987 zelfstandig. „Maar de collectie
wordt nog wetenschappelijk beheerd en
biologiestudenten krijgen er zelfs nog
onderwijs", weet 't Hart. De stichting
die de tuin exploiteert, genereert inkom
sten met entreegeld en jaarlidmaat
schappen, een winkel, horeca, zalenver-
huur, sponsoring door bedrijven en gif
ten van particulieren. Achtduizend
'vrienden van' dragen ook bij. Zo kun
nen de 35 medewerkers aan de slag blij
ven, bij hun werk ondersteund door
zo'n 80 vrijwilligers.
In de voetsporen van de UvA hebben
onder meer de universiteiten van Gro
ningen, Nijmegen en recentelijk ook
Wageningen hun hortus afgestoten. „Al
ledrie hebben een comeback gemaakt
via vriendenverenigingen en mensen
die zich ervoor inzetten", vertelt 't Hart.
Maar dat loopt niet altijd soepel.
Neem de Groningse hortus in Haren.
Ook in de jaren '80 afgestoten (geen bes-
Botanische tuinen waren vroeger be
langrijk voor de taxonomie en systema
tiek, onderdelen van de biologie die
zich toeleggen op het beschrijven en in
delen van organismen. Als gevolg van
de ontdekking van het DNA en de op
komst van de computer veranderde het
vakgebied echter enorm. Werden ge
wassen vroeger ingedeeld op basis van
hun uiterlijke kenmerken, die in een
te jaren voor de Nederlandse universitei
ten), failliet gegaan en een doorstart ge
maakt met een bijdrage van de Rijksuni
versiteit Groningen. Die is vorig jaar
stopgezet. Na een reorganisatie gaat de
botanische tuin nu met drie medewer
kers door het leven als 'hortus light' en
is niet meer aangesloten bij de NVBT.
Maar het is niet alles malheur wat de
klok slaat, benadrukt 't Hart. De Hortus
botanicus in Leiden heeft het 80 jaar
oude tropische kassencomplex het afge
lopen jaar flink onder handen geno
men. Bovendien is er veel meer aan
dacht gekomen voor behoud van biodi
versiteit. Botanische tuinen werken
sinds enige tijd internationaal samen
en wisselen met gesloten beurzen za
den uit.
De Stichting Nationale Plantencollectie
(SNP) heeft ervoor gezorgd dat er in de
Nederlandse tuinen verschillende, ge
specialiseerde collecties zijn; de zoge
noemde topcollecties. Zo is Hortus Bota
nicus Amsterdam gespecialiseerd in
Zuid-Afrika en Blijdorp in bromelia's.
En begin dit jaar heeft de Postcodelote
rij geld beschikbaar gesteld voor Plan
ten voor de toekomst, waarvan 't Hart
projectleider is. Met dit project wil de
NVBT de komende vijfjaar de rol van
de botanische tuinen als kenniscen
trum van biodiversiteit uitbouwen en
een jonger en daarmee breder publiek
aanspreken.
hortus botanicus konden worden bestu
deerd, tegenwoordig kan dit op basis
van overeenkomsten in DNA. Zo wor
den planten en hun eigenschappen ge
netisch in kaart gebracht en digitaal op
geslagen. Deze ontwikkeling heeft er
toe geleid dat het leeuwendeel van de
universiteiten een botanische tuin niet
langer als noodzakelijk beschouwt en
erop bezuinigt.
hortus in
De hortus botanicus van de VU.
foto Elmer van der Marel/HH
door Saskia Wassenaar
botanischetuinen.nl
