Is Egypte sinds de val van
Mubarak de weg naar democratie
ingeslagen of is die door de i
staatsgreep van 3 juli juist weer
afgesneden? De politieke cultuur
waarin macht alleen de eigen groep
bevoordeelt, moet worden doorbroken.
SPECTRUM 11
(6 De islamisten en de
seculieren weten dat
ze een modus vivendi
moeten vinden
opinie
ijdens en na de opstan
den in de Arabische
wereld in 2011 is aan
de betrokken landen
vaak het Turkse model
van democratie als
voorbeeld gesteld. Het
Westen, de VS voorop, zag veel in een
seculier staatsmodel, waaraan islamiti
sche partijen gewoon zouden kunnen
deelnemen.
Hoewel het Westen tot het laatst goe
de zaken had gedaan met de meeste
dictaturen, werd de op handen lijken
de democratie toegejuicht. De VS had
den vooral belang bij stabiliteit en het
veiligstellen van de westerse belangen
(olie en Israël). Dat in Egypte, een be
langrijke bondgenoot van de VS,
voortaan de Moslim Broederschap
een politieke hoofdrol zou spelen,
leek onvermijdelijk. Washington
hoopte dat de Broederschap (net als
de islamitische AK partij in Tlirkije)
in de praktijk noodgedwongen
(IMF-leningen, Iran als gemeenschap
pelijke vijand) eieren voor zijn geld
zou kiezen en de Amerikaanse belan
gen niet zou schaden. Maar gerust
was het Westen er niet op.
Mogelijk was die bezorgdheid terecht,
want in een jaar tijd heeft ex-presi
dent Mohamed Mursi maximale ver
deeldheid gezaaid tussen zijn Moslim
Broeders en de rest van het volk, dat
een nieuwe dictatuur vreesde. Dat de
generaals begin juli na grootschalige
protesten intervenieerden om orde en
rust te herstellen (of de revolutie te
redden) kon binnen en buiten Egypte
op veel begrip rekenen. Een militaire
ingreep tegen een democratisch geko
zen regering is moeilijk te verdedigen.
Maar de westerse landen gaven de ge
neraals het voordeel van de twijfel.
Mede omdat het leger bereid was de
macht weer snel aan een gekozen bur
gerregering over te dragen. Niettemin
zal de legertop als macht op de achter
grond willen blijven. Zo kan zij de sta
biliteit beschermen en ook de eigen
privileges. Een vergelijking dringt
zich op met de rol die het leger in Hir-
kije tientallen jaren lang heeft ge
speeld als hoeder van de nationale
eenheid, de erfenis van Atatürk. Als
burgerregeringen daar te veel afwe
ken van het seculiere staatsmodel of
als er chaos dreigde, pleegden de gene
raals steevast een coup. Dat leidde, zo
als na de staatsgreep van 1980, tot
grootschalige schending van de men
senrechten. Terecht stelde de EU als
een van de toetredingseisen aan TUr-
kije dat de politieke macht van de ge
neraals gebroken moest worden. De is
lamitische premier Erdogan is dat in
middels goeddeels gelukt.
Maar in Egypte, waar het leger al
sinds 1952 de dominante factor is, is
de militaire macht achter de scher
men voorlopig nog niet weg te den
ken. De nieuwe machthebbers staan
met de legertop voor de uiterst moei
lijke opgave alle geledingen van de ge
polariseerde samenleving te betrek
ken bij een nieuwe constitutie.
Dat zal moeilijk zijn voor de Moslim
Broederschap, van wie de macht nu is
afgepakt. Maar de massaorganisatie is
geen monolithisch blok. Ze heeft ge
toond compromissen te kunnen slui
ten met de machthebbers. Voor een
overeenkomst moeten de partijen een
voor allen aanvaardbare machtsdeling
bereiken. Maar een goede grondwet is
niet voldoende. Democratie gaat niet
alleen over de juiste procedures en de
regel dat de meerderheid beslist. Veel
belangrijker (en dat is waar de volks
protesten vooral over gingen) zijn de
rechten van de burgers: vrijheid van
godsdienst, vrijheid van meningsui
ting, de waardigheid van de mens, so
ciale rechtvaardigheid. Dit soort indi
viduele rechten dreigen vaak verloren
te gaan in een samenleving waarin
groepsbelangen de toon aangeven. De
nieuwe leiders zullen niet alleen voor
de eigen religieuze gemeenschap of
partij moeten opkomen, maar de hele
Egyptische natie moeten vertegen
woordigen.
Dat wordt wel lastig. Een seculiere
staat lijkt onvermijdelijk, terwijl er
een onoverbrugbare kloof lijkt te be
staan tussen de islamisten, die een is
lamitische staat willen, en de seculie
ren, die een strikte scheiding van
godsdienst en staat voorstaan. Maar in
werkelijkheid zijn beide blokken
geen hechte eenheden en weten ze
dat ze een modus vivendi moeten vin
den voor alle Egyptenaren.
Een bestel waarin iedere Egyptenaar
zich vertegenwoordigd voelt, vereist
vooral een verandering van de Egypti
sche politieke cultuur, waarin macht
nog te veel wordt gezien als iets waar
jij en de groep waartoe je behoort,
kunnen profiteren. Het nieuwe Egyp
te dat betogers op Tahrir-plein voor
ogen stond, moet juist gebaseerd zijn
op een zo groot mogelijke consensus.
Het is nog zeer de vraag of de leger
top en de door haar geïnstalleerde re
gering dit zullen kunnen realiseren.
Een van de grootste verworvenheden
van de zogenoemde Arabische Lente
is dat de angst voor de overheid ver
dwenen is. De burgers hebben de vrij-
heid genomen de politiek ter verant
woording te roepen. En ze zullen zich
die vrijheid niet makkelijk meer laten
afnemen. Het is te hopen dat de leger
top de rechten en vrijheden van alle
burgers zal respecteren en alle politie
ke stromingen (ook de Moslim Broe
derschap) bij het politieke proces zal
weten te betrekken. De rol van het
Westen dient bescheiden te zijn.
Maar het kan (bijvoorbeeld finan
cieel) wel degelijk druk uitoefenen op
de Egyptische militaire top om burger
lijke vrijheden te respecteren.
Zo zou Egypte misschien stappen
kunnen zetten op het moeizame pad
naar democratie. Voorlopig zal het de
mocratisch gehalte nog ernstig blij
ven tekortschieten. Maar op het ge
bied van fundamentele vrijheden
voor de Egyptenaren kan er wellicht
wel wat gewonnen worden.
ZATERDAG 20 JULI 2013
Egypte en
democratie
door Ruud Hoff
illustratie Censuur
Ruud HofF is po
liticoloog, histo
ricus en Mid-
den-Oosten-des-
kundige. Hij do
ceert aan de
School voor
journalistiek in
Utrecht en Insti
tuut Clingen-
dael.
reageren?
opinie@depersdienst.nl
