Peter van Straaten legt erosie van de liefde bloot
BOEKEN 17
t
Vakantie is een ander
woord voor geluk, wan
neer je de reisorganisa
ties mag geloven. Peter
van Straaten (geb. 1935)
gelooft ze niet. Voor hem is vakan
tie de tijd dat de geliefde wordt ge
wogen en te licht bevonden.
Ook als je zijn naam niet kent, ken
je zijn tekeningen, uit de krant of
uit de 'Zeurkalender". Tekeningen
waarin met een paar achteloze lij
nen een wereld wordt opgeroepen.
Een maar al te vertrouwde wereld,
waarin nooit van harte wordt gela
chen of oprecht gehuild, enkel
wordt gegniffeld en gemopperd.
Behalve tekenaar is Van Straaten
ook schrijver, bijvoorbeeld van de
pas verschenen bundel 'Voettocht
naar de binnenlanden van het huwe
lijk'. Een titel die de inhoud ade
quaat samenvat, zoals je van hem
kunt verwachten. Want ook in zijn
proza weet hij met minimale midde
len een maximaal effect te bereiken.
Van Straaten schrijft graag korte zin
nen. Op bijvoeglijke naamwoorden
bezuinigt hij drastisch. Hij beperkt
zich tot de dialogen en de feiten,
hard en kaal. Desondanks weet hij
sfeer te scheppen, al is het dan mis
schien geen aangename sfeer.
Het grote thema is de erosie van de
liefde. We kennen het allemaal.
Ooit werd je begroet met: 'Dag, lie
verd'. Op den duur zakt dat af tot:
'O, ben je daar". In Van Straatens ver
halen gaan de personages vanaf de
waterval van passie, via het modder-
poeltje van sleur, vaak de afgrond
van het einde in. 'Zo gaan die din
gen', is de enige wijsheid die de au
teur te bieden heeft als weer een re
latie strandt.
En bij hem gaan die dingen vooral
zo wanneer er vakantie wordt ge
vierd. Het zijn de vrouwen die gaan
lopen, het wachten beu, het wach
ten vooral 'of hij eindelijk iets aar
digs zou doen of zeggen'. Wanneer
je dit boek hebt gelezen, wil je nooit
meer ergens naartoe. Ook thuis is
het trouwens niet pluis, daar wacht
je evengoed een aaneenschakeling
van nederlagen. Maar soms schijnt
even een bleke zon, bijvoorbeeld in
een verhaal met de bitterzoete titel
'Vakantievreugde'. In een restaurant
'wordt het bijna gezellig", mooier
wordt het niet in de liefde zoals
Peter van Straaten die ziet.
Iemand die
schizofreen is,
is niet per
definitie een
idioot
De Engelse schrijver
Nathan Filer (1982) heeft de
hoofdpersoon Matthew in
zijn roman De schok van de
val een bijzonder originele
en intense stem gegeven.
Het levensverhaal van de
adolescent is ontroerend,
zonder sentimenteel te
worden.
erkennen en kwamen vrij op voorwaarde
dat ze hun medicijnen namen."
Filer benadrukt: „Iemand die schizofreen
is, is niet per definitie een idioot. Ik heb
met sommige patiënten fantastische ge
sprekken gevoerd over boeken, muziek en
schilderkunst. Ik laat Matthew een aantal
van zijn ervaringen met potlood schetsen.
Niets is zo moeilijk als een zelfportret.
Daarom tekent hij zichzelf met een schets
boek op zijn knieën, terwijl hij aan het te
kenen is. Daarmee maakt hij van zichzelf
een personage. Zo schrijft hij zichzelf ook
in zijn eigen verhaal. Alleen op die manier
kan hij de gebeurtenissen in een zeker per
spectief zien. Misschien geldt dat ook voor
mij."
Matthew komt in een appartementje in
een achterstandswijk terecht. Langzaam
verkilt opnieuw de relatie met zijn ouders
en de hulpverleners. „Hij valt in herhaling.
Schizofrenen hebben ontegenzeggelijk iets
egoïstisch. Ze vervormen de wereld om
hen heen tot boodschappen en gefluisterde
geheimen die alleen voor henzelf duidelijk
zijn. Alles lijkt volkomen logisch, totdat
het stukloopt op de realiteit."
Matthew is een schoolvoorbeeld van de on
betrouwbare verteller. Logischerwijs kent
hij vele waarheden. Waar het bijzonder irri
tant kan zijn wanneer in een boek een per
sonage zich direct tot de lezer richt, is het
in De schok van de val bijzonder effectief.
„Kinderen geloven wat ze willen geloven.
We hebben het niet voor het zeggen wat
we willen bewaren. Matthew schuift de
herinneringen heen en weer als meubel
stukken. In zijn meest heldere momenten
spreekt hij de lezer aan. Die mag zich best
ergeren, maar hij heeft af en toe wel een
punt. Op deze wijze heb ik de sentimentali
teit uit de roman kunnen weren. Tegelijker
tijd kon ik daardoor af en toe een flinke
klap uitdelen. Spaarzaam,- want je wilt de
lezer niet murw beuken."
worden klinieken gesloten. Patiënten in En
geland moeten een contract ondertekenen
waarin ze ermee akkoord gaan dat ze weke
lijks thuis worden platgespoten. Maar ik
voer in dit boek geen campagne, ik consta
teer alleen tussen de regels door. Belangrij
ker vond ik het om iemand met schizofre
nie eens aan het woord te laten."
Bij schizofrenie hoort men stemmen en
kan de waan niet meer van de werkelijk
heid onderscheiden.
Het bleek een bijzonder lastige klus toch
een laconiek verhaal met humor te schrij
ven. „Matthew is zogezegd een betere
schrijver, maar ik had een veel zwaardere
taak. Hij kreeg van de leiding steeds maar
veertig minuten de tijd om onder toezicht
iets te tikken. Over zo'n stukje deed ik da
gen, soms weken."
Filer constateert dat mensen goed zijn in
het plakken van etiketten. „In de jaren ze
ventig hebben wetenschappers een experi
ment gedaan. Ze lieten zich opzettelijk op
nemen in psychiatrische instellingen ver
spreid over Amerika. Ze zeiden dat ze stem
men hoorden. Zodra ze waren geïnstitutio
naliseerd, staakten ze hun toneelstukjes.
Het verplegend personeel weigerde te gelo
ven dat ze gezond waren. Ze werden stuk
voor stuk gedwongen hun geestesziekte te
q is
19 jaar en opgeno
men in een halfgeslo
ten inrichting in zijn
woonplaats Bristol. In een moment van lu
ciditeit besluit Matthew over zijn jeugd te
gaan schrijven en dan vooral over zijn
oudere broer Simon, een jongen met het
syndroom van Down. Die is tijdens een fa
milievakantie in een klifrijk gebied om het
leven gekomen. Zoals zo vaak door een bi
zarre samenloop van omstandigheden,
maar naarmate Matthew opgroeit, voelt hij
zich er steeds meer schuldig aan. Hij
vlucht in overmatig drank- en drugsge
bruik en raakt in een psychose.
Dat is het thema van het boek De schok van
de val van Nathan Filer. „Ik ben zelf al jaren
werkzaam in de geestelijke gezondheids
zorg en wilde een echte pageturner schrij
ven over mijn ervaringen", vertelt hij. „In
deze tijd van verregaande bezuinigingen
ZATERDAG 20 JULI 2013
door Mario Molegraaf
Peter van Straaten - Voettocht naar de
binnenlanden van het huwelijk.
De Harmonie, 16,90 euro.
Nathan Filer
Geschuif met
herinneringen
Bij schizofrenie hoort men stemmen, waan en werkelijkheid lopen door elkaar, foto Thinkstocks
Nathan Filer - De schok van de val. Vertaling
Nicolette Hoekmeijer. Anthos, 19,95 euro.
door Guus Bauer
