Brieven Couperus maken het beeld completer
66 Wil je de wereld
veranderen,
dan moet je een
bijbel of een
koran schrijven
BOEKEN 17*
In 'De correspondentie' zijn voor
het eerst vrijwel alle brieven van
Louis Couperus (1863-1923) bijeenge
bracht. Dat past bij de uitbundige
viering van zijn 150e geboortedag
dit jaar. Hoe spaarzaam de schrijver
in die brieven ook schreef over zijn
leven, ze geven wel een goed beeld
van zijn dagelijkse sores.
De tweedelige cassette met Coupe
rus' correspondentie (1400 brieven),
bezorgd door Couperus-kenner
H.T.M. van Vliet, bevat alle 'overgele
verde' brieven van de schrijver.
Want lang niet alles is bewaard. Bo
vendien hechtte de schrijver zelf
niet zoveel aan de briefjes, kattenbel
letjes en schrijfsels die hij dagelijks
schreef aan uiteenlopende mensen.
Voor Couperus was schrijven als
ademen. De causeur, flaneur en po
seur die hij was, schreef veel: ror
mans, sprookjes, essays, poëzie, reis
verhalen en feuilletons. Maar hij
was geen bevlogen briefschrijver.
In zijn brieven aan uitgevers, fami
lie, vrienden, collega's, critici, verta
lers en bewonderaars hield hij zich
meestal op de vlakte en gaf hij niet
te veel van zichzelf prijs. Incidenteel
is hij onverbloemd en openhartig
en vallen er uit de plooien onver
hoedse pareltjes van briefschrijf
kunst Zo bekent hij in een vileine
brief aan zijn jeugdvriend en publi
cist Frans Netscher dat hij 'Eline Ve
te' in 'een onartistieke bui' geschre
ven had.
Soms kon hij als een verwend kind
klagen. Zoals in 1904, nadat zijn uit
gever LJ. Veen hem over de teleur
stellende verkoop van zijn boeken
had bericht. 'Je briefis niet zeer op
wekkend', moppert Couperus dan.
'Ik heb er ook genoeg van en schei
ermee uit. Ik schrijf, of liever,
geef voortaan geen letter meer uit
in het Hollands.' Om er daarna geen
woord meer aan vuil te maken.
Vanwege de Eerste Wereldoorlog
keerde het echtpaar Couperus, dat
jarenlang in het buitenland ver
bleef, terug naar Nederland. Even
maakte de schrijver een verslagen
indruk. Heel veel - en soms pijnlij
ke - brieven gaan over geldzaken.
Couperus had een gat in zijn hand.
Zijn vrouw (en vertaalster) Elisa
beth Couperus-Baud (1867-1960),
deed de financiële huishouding. De
hele correspondentie maakt het
beeld van Couperus wel completer.
Schrijfster Clara Usón reconstrueert in een roman de zelfmoord
van Ana, de dochter van de Bosnisch-Servische generaal Mladic.
Volgens haar kunnen de tragische gebeurtenissen in Srebrenica
worden begrepen als een gevolg van deze zelfmoord.
Hoe verfrissend het kan zijn
om te lezen over de trauma
tische tragedie van Srebreni
ca door de ogen van een
Spaanse schrijver, blijkt uit
de indrukwekkende roman
Ana Mladic van Clara Usón
(1961). Op de omslag houdt een, aan zijn
trekken te oordelen man van Slavische af
komst, zijn armen liefdevol om zijn doch
ter heen. „Nee, dat is niet Ratko Mladic. En
dat meisje is niet Ana. Dat kon ik niet ma
ken. Ik zou daar ook nooit toestemming
voor hebben gekregen."
Ze zit Mladic sowieso al erg dicht op de
huid met deze roman. Of de van oorlogs
misdaden verdachte Mladic, opperbevelheb
ber van het Bosnisch-Servische leger tij
dens de Balkanoorlog, weet heeft van de ro
man, is haar niet bekend. Darko Mladic, de
zoon, weet het wél. Die eiste inzage in het
boek voordat de Italiaanse vertaling ver
scheen. „Bij de Spaanse editie heeft hij
zich niet laten horen. Maar met Italië
kwam het heel dichtbij. Bij voorbaat riep
hij al dat ik onderdeel was van een interna
tionale samenzwering tegen zijn vader."
Voor Clara Usón, vertelt ze met een brede
glimlach, was dit voorval vooral een bizar
re literaire ervaring. „Darko is een persona-
ge in mijn roman. Een personage dat inza
ge eist in de roman voordat die in vertaling
verschijnt!"
Hoofdpersoon van de roman is Ana Mladic,
dochter en oogappel van generaal Ratko
Mladic. Zij verbijsterde alles en iedereen
door op 24 maart 1994 zelfmoord te plegen
met behulp van het favoriete pistool van
haar vader. „Ze was 23 jaar, mooi, slim, po
pulair. Een familiemeisje. Gek op haar va
der. Ze studeert medicijnen en is de beste
studente van haar jaar. In maart 1994 gaat
ze naar Moskou. Als ze terugkomt, is ze ver
anderd. Wat is daar gebeurd?"
Zelfmoord met het pistool van haar vader.
Het is niet anders uit te leggen dan als een
signaal aan haar vader. Ana wist wat dit pis
tool voor haar vader betekende."
In haar roman maakt Clara Usón aanneme
lijk dat in Moskou bij Ana Mladic de schel
len van de ogen zijn gevallen. „Bij discus
sies in Moskou over de rol van haar vader
in de Bosnische oorlog werd ze met de
waarheid geconfronteerd."
Al even aannemelijk is ook dat de dood
van Ana Mladic grote impact op haar vader
en daarmee op het verloop van de Balkan
oorlog heeft gehad. „Na Ana's zelfmoord
werd hij instabiel en onvoorspelbaar. Bloed
dorstig. 'Srebrenica' kan worden begrepen
als een gevolg van deze zelfmoord."
Srebrenica, de naam valt. „Ik weet van de
gevoeligheid in Nederland. Daarom was ik
zo blij dat het boek vertaald zou worden.
Dit onderwerp doet er toe." In haar roman,
die in feite een collage is van documentai
re, geschiedschrijving en fictie, schrijft Cla
ra Usón op registrerende toon over de val
van de moslimenclave, die in juli 1995 het
leven kostte aan meer dan 7000 moslims.
„Het gedrag van de Nederlandse militairen
van Dutchbat werd bepaald door het idiote
mandaat dat de blauwhelmen hadden.
Toen de oorlog in Bosnië begon, dachten
de mensen dat Europa het niet zou laten ge
beuren. Ze stuurden eten, alsof er een aard
beving was geweest. Daarna zonden ze mi-
litairen. Met een beperkt mandaat." De Ne
derlandse luitenant-kolonel Thom Karre-
mans stond machteloos, knikt ze. „Hij was
de verkeerde man op de verkeerde plek."
Hoe dicht Clara Usón ook langs de histori
sche werkelijkheid scheert, haar boek blijft
een roman. Ze speelt aan het eind een leuk
postmodern spel als de verteller de auteur
vraagt haar van een lastig personage te ver
lossen.
„De waarheid die in fictie zit, zit in de psy
chologie. Je kunt de wereld niet verande
ren met romans. Wil je de wereld verande
ren, dan moet je een bijbel of een koran
schrijven. Maar die ambitie heb ik niet. Het
gevaar was dat mensen dit boek als de
waarheid zouden zien. Het is aan de ene
kant een documentaire. Aan de andere
kant leven veel protagonisten nog. Ik
moest dus zorgvuldig zijn en accuraat. His- r
torie en kranten geven je feiten, niet het he
le verhaal. Dat vind je hier."
ZATERDAG 6 JULI 2013
door Nico de Boer
I> F. CO R H SS PO N H F, N T I E
Ikzfirfffdmv
Louis Couperus - De correspondentie. Be
zorgd: H.T.M. van Vliet. Athenaeum,
59,95 euro, e-book 29,99 euro.
Srebrenica
in romanvorm
door Theo Hakkert
Clara Usón
Clara Usón: „'Srebrenica' kan worden begrepen als gevolg van deze zelfmoord." foto Oscar Elias
Clara Usón - Ana Mladic Vert. Elvira Veenings.
Signatuur, 22,95 euro, e-book 15,99 euro.
