Kapoen
BUITEN 25
Sinterklaas Kapoentje, dat fraaie
oude lied dat iedereen nog steeds
kent en uitgalmt rond 5 december,
is voor de meesten van ons de enige wij
ze waarop men in aanraking komt met
een kapoen. „Geen idee wat het bete
kent!", hoor je vaak over die kapoen. Het
is Oudnederlands voor een gesneden
haan, bestemd om vet te mesten. Het
werkwoord 'kapoenen' betekent dan ook:
een haan castreren, snijden. Hoe je dat
doet? Wellichf met een loep en een mini-
mesje. De term kapoen werd verder wel
in overdrachtelijke zin gebruikt: een
oudere man die niet veel anders deed
dan zijn buikje vol eten werd vaak als ka
poen betiteld. In dat licht gezien is de be
tekenis van de naam van de oude hoeve:
'De Kapoenhof op Sint-Maartensdijk op
het eiland Tholen illustratief. Rond 1988
is die ingestort en gesloopt. De plek
maakt nu deel uit van een industrieter
rein. Bijna 600 jaar eerder was de histo-
rie van de Kapoenhof begonnen. In 1401
stichtte Florins van Borselen op diezelfde
plaats een kapel en een mannenklooster
- het Godshuis van St. Maarten. En pas
sant kregen de broeders veel geld, grond
en vrijdom van accijns. Als snel werd
door de Tholenaars de naam 'Kapoenhof
gebezigd, want de broeders werden zeer
verwend: een jaarboek vermeldt de leve
ring van bijvoorbeeld 63 tonnen bier!
Het werk voor het klooster werd gedaan
door een ruim contingent aan veldwer
kers en huis- en keukenpersoneel. De na
bijheid van het kasteel van de Van Borse
len s zorgde voor permanente bescherm
heren en een stroom aan geld en goede
ren. Je zou denken dat aan dat dure, luie,
rijke roomse leven een eind zou komen
met de reformatie, maar dat w.as niet het
geval. Weliswaar verdwenen de monni
ken met hun religieuze rituelen in de ka
pel, maar de toestroom van oude man
nen die als kapoenen wilden leven, bleef
bestaan. Het klooster ging fungeren als
een soort oudemannenhuis met plaats
voor '6 paren oude mannen', 12 mannen
dus, die in het Kapoenhuys logies von
den en verzorgd werden door een ruime
staf aan personeel. Geld was er nog
steeds genoeg dankzij de boerderij met
161 gemeten grond die bij het Huys hoor
de. Deze bracht genoeg op voor alle be
woners. Bovendien hanteerde men na de
reformatie een systeem dat een bewoner
(een Provenier noemde men die) alleen
werd toegelaten als hij beloofde al zijn be
zittingen na zijn dood aan het Kapoen
hof te schenken. Daarnaast was er al een
paar eeuwen de gewoonte dat de boeren
in de buurt op St. Maarten (11 november)
het Huys voorzagen van extra vee. Vöör
de reformatie diende die veeschenking
als aflaat, daarna bleef het een goede
oude gewoonte. (Je kunt maar niet weten
of het niet een beetje helpt om in de he
mel te komen!) Een grote brand in 1631
maakte een eind aan de welvaart van de
kapoenen. Na herbouw was de fut eruit,
en werd het Huys armer en armer. Gif
ten en subsidies bleven uit en rond 1720
ging het oude mannen Godshuis ter zie
le.
Op de fundamenten van de kapel werd
een nieuwe boerderij gebouwd met een
sierlijke achttiende-eeuwse burgermans
gevel. De familie Was, van aanzien in
Tholen getrouwd met jonkvrouwe Con
stance de Casembroot) boerde er enige
generaties. Langzaam maar zeker vervie
len echter de historische gebouwen door
slecht onderhoud vanwege geldgebrek en
zoals gezegd viel het doek in 1988. Geen
kapoenen meer in Smerdiek.
WOENSDAG 3 JULI 2013
door Gerard Smallegange
Gierzwaluwen foto's Chiel Jacobusse
'S-CRAVENPOLDER
Steenuil
Zomertortels
