Precies twintig jaar geleden werden de
Europese binnengrenzen afgeschaft. Maar
de.barrières in onze hoofden zijn gebleven.
8 VERDIEPING
20 JAAR GRENZEN WEG
Harmonisering
van het
grenslandschap
heeft nauwelijks
plaatsgevonden
Denk niet aan een
grens als een
barrière, maar als
beginpunt van
mogelijkheden
Grenzen verdwenen,
door onze correspondent
Petra Janbroers
e slagbomen zijn weg,
de grenswachters ontsla
gen en de douanekanto
ren vervallen. De rijks
grenzen tussen Neder
land, België en Duits
land bestaan alleen nog
als lijnen op een kaart. Toch zijn de bar
rières gebleven, in onze hoofden en op de
tekentafels.
„Ik dacht dat er bij de eenwording van Eu
ropa ook wel enige harmonisering van het
grenslandschap zou plaatsvinden, maar dat
valt tegen", zegt landschapsarchitect Mark
Eker. „De bomen langs de Nederlandse
weg maken in België direct plaats voor bo
vengrondse elektriciteitsdraden, huizen
staan ineens pal aan de straat. Er moet toch
een betere manier zijn om rijkere en geva
rieerdere landschappen te maken en aan el
kaar te knopen."
Samen met politiek geograaf Henk van
Hou turn, hoofd van het Nijmegen Centre
for Border Research van de Radboud Uni
versiteit, behoort Eker tot een groeiende
groep beleidsmakers, ontwerpers en weten
schappers die pleit voor grensoverschrij
dende ruimtelijke planning. Samen schre
ven ze Grensland, een studie naar het land
schap van de Nederlands-Belgische en Ne
derlands-Duitse grens. Het boek bevat es
says over geschiedenis en toekomst van
grensgebieden en het is geïllustreerd met
ontwerperi en foto's. „Laten we toch iets
met dat grensland doen", zegt Van Hou-
tum. „Het hoeft geen eenheidsworst te
worden, maar nu overheerst er vooral de
leegte, de verdwijning. Grensland is 'ein
de-plangebied'. Maak iets van die vervallen
grensposten, daar ligt een stuk historie.
Denk eens niet aan een grens als een bar
rière maar juist als beginpunt van ongeken
de ontwerpmogelijkheden. We moeten
onszelf durven te ontgrenzen."
Toen de twaalf EU-lidstaten op 1 januari
1993 hun binnengrenzen afschaften en
blauwe borden met gele sterren neerzetten
om de vreemdeling eraan te herinneren
dat hij een nieuwe soevereine staat be
treedt, leidde opwinding over de nieuwe
grenzeloosheid tot verschillende grensover
schrijdende projecten als de Euregio's.
'Brussel' subsidieerde geestdriftig mee.
Veel samenwerkingsverbanden richtten
zich op cultuur, onderwijs en toerisme, en
ook informatiestromen om 'de buren' be
ter te leren kennen. Het enthousiasme zak
te na enkele jaren echter weer in. Allerlei
bestuurlijke en juridische hindernissen
maar ook culturele verschillen maken het
ingewikkeld om Europa ook fysiek aan el
kaar te smeden.
In de landschappelijke ordening zit een
eeuwenlang 'ruimtelijk nationalisme' bij
de planologen aan weerskanten van de
grenzen er bovendien diep in. Bij de grens
houdt het planbeleid op. Een integrale vi
sie op grensland bestaat niet.
Mark Eker onderzocht voor het boek uit
voerig hoe de grond aan weerszijden van
Landschapsarchitect Mark Eker
Politiek geograaf
Henk van Houtum
Een impressie van hoe landbouwgrond in
een grensgebied zou kunnen worden omge
toverd tot een kreekmoeras waarin de grens
palen grensboeien worden. Uit het boek
Grensland, ontwerp Mark Eker
de grenzen wordt gebruikt, en hoe gebie
den op elkaar lijken of juist verschillen.
Het Nederlandse grenslandschap is dichter
bevolkt dan het Belgische en Duitse. De ak
kerbouw domineert het Duitse grensge
bied. Tussen Venlo en Nijmegen, en Arn
hem en Enschede wonen aan beide kanten
ongeveer evenveel mensen, maar alleen
Aken-Kerkrade-Heerlen heeft een echt gro
te grensoverschrijdende stedelijke concen
tratie.
De Belgische lintbebouwing zorgt voor gro
te contrasten tussen Zuid-Limburg en de
Voerstreek, en Vlaanderen en Zeeland. Al
leen Limburg heeft een grensoverschrij
dend hoogspanningsnetwerk. Kerncentra
les, zowel in Nederland, België als Duits
land, blijken opvallend vaak vlakbij de
grens te liggen. Campings trouwens ook.
Tïissen het Zwin, een natuurgebied op de
uiterste zuidwestgrens van Zeeland met
België, en de Dollard in het uiterste noord
oosten van Groningen, barst het van kam-
peermogelijkheden pal aan de grens. Het
gemiddelde aantal campings in Nederland
bedraagt al 4,7 per 100 vierkante kilometer
(veel meer dan in België of Duitsland). In
het Nederlandse grensland is dat 7,3. „De
Belgische radio is heerlijk om naar te luiste
ren en geeft je echt een vakantiegevoel",
vertelt een genietende grenskampeerder in
het boek.
Van Houtum legt de fascinatie met gren
zen uit: „Als ergens een muurtje staat, wil
len we er overheen kijken. We hebben alle
maal dat verlangen om te zien wat er ach
ter ligt." Ook schrijver en columnist voor
deze krant Tommy Wieringa is geïntri
geerd door de grens. Hij reisde naar 'de ra-
