3
66
Mooie van
wetenschap
is dat
uiteindelijk
wordt
gekeken
welke
theorie het
best
gesteund
wordt door
de feiten
ZATERDAG 22 JUNI 2013
geld. Ben je dat niet dan heb je min
der. Dat is in Nederland anders. Hier
heb je ook financiële middelen wan
neer je niet succesvol bent."
Terug naar de apen. U schrijft dat mora
liteit aangeboren is.
„Het gaat mij om de zin van de mo
raal. In het Engels noemen we dat mo
ral sense, de neiging alles in te delen in
goed en slecht. We letten erop wie
goed doet en wie slecht. We bewonde
ren mensen die in onze ogen moreel
handelen - zoals iets doen waar een
ander iets aan heeft - en we bestraf
fen mensen die niet moreel handelen
omdat ze zelfzuchtig, vijandig of ge
welddadig zijn. Die neiging is biolo
gisch en zie je ook bij apen. Je kunt
dus zeggen dat bepaalde aspecten van
moraliteit bij apen bestaan."
De Waal vertelt over een voorval in
het apenbuitenverblijf waar hij op uit
kijkt. Een bejaarde vrouwtjeschimpan
see heeft artritis en beweegt moei
zaam. „Voor een gemeenschap heb
ben zieke dieren geen nut. Je zou ver
wachten dat ze deze oude apin links
laten liggen. Tot onze verbazing zagen
we dat jonge apen zich om haar be
kommerden. Ze haalden water, vlooi
In de Verenigde Staten is de maatschap
pij doordesemd van geloof.
„Ze hebben het geloof daar gewoon
harder nodig. De Amerikaanse samen
leving is veel mobieler dan de Neder
landse. Als je in New York woont en
je krijgt een baan in Los Angeles, ver
huis je gewoon. Als je lid bent van
een bepaalde kerk, ga je daar in je
nieuwe stad naar toe. Je hebt meteen
een gemeenschap waar je bij hoort en
die je opvangt. De kerk is meer dan
een mis. De gelovigen doen aan sport,
aan kinderopvang. Amerikanen vertel
len me dat dat heel belangrijk voor
hen is."
Frans de Waal geeft op 26 juni een lezing
aan de Universiteit Wageningen.
Recent verscheen bij Uitgeverij Atlas zijn
boek De bonobo en de tien geboden.
reageren?
spectrum@depersdienst.nl
den haar. Als ze in het klimrek wilde,
gingen ze achter haar staan en duw
den tegen haar kont. Er was geen spra
ke van gewin. Toch deden ze het."
Maar hoewel moreel gedrag is aangebo
ren is, moet je het toch ook ontwikkelen,
net als praten?
„Morele regels zijn cultureel- en tijd
gebonden. Er zijn samenlevingen
waarin het geen probleem is kinderen
te doden, er zijn andere waarin het
heel erg is dat te doen."
Hoe ontwikkelde u uw eigen moraliteit
„Ik ben katholiek opgevoed in een ge
zin van zeven jongens. Ik kan me niet
herinneren dat ik ooit in God heb ge
loofd. Of Hij bestaat heb ik nooit een
belangrijke vraag gevonden. Die is
niet te beantwoorden. Ook als kind
vond ik dat al. Maar we zijn een chris
telijk land en hebben een christelijke
moraliteit. Al zijn we twee of drie ge
neraties ongelovigen verder, ik weet
niet of dat veel uitmaakt voor de mo
raliteit in dit land. De fundamenten
zijn erg christelijk."
U pleit in uw boek voor een tolerante
houding tegenover religie.
„Als wetenschapper vind ik de vraag
interessant wat religie doet voor een
samenleving.
In kleine stammen zijn religies niet
moraliserend. Daar geloven ze in go
den die de zon verklaren en houdt ie
dereen elkaar in de gaten. In grote sa
menlevingen hebben we een ander
systeem nodig om morele regels te
handhaven. Een god die alles ziet, re
gels die voor iedereen gelden. In mijn
boek zeg ik dat moraliteit ouder is
dan religie. Onze huidige religies zijn
daar later aan toegevoegd."
In hoeverre zijn onderzoeksgegevens over
apen van toepassing op mensen?
„Niet alles is rechtstreeks vergelijkbaar.
Bij primatenonderzoek bestuderen we
gedrag, we observeren. Maar in de psy
chologie is taal het instrument. We
werken met vragenlijsten. Dat vind ik
nogal tricky. Want bij vragen over sek
sueel gedrag en eten, blijkt dat de boel
wordt verdraaid. Uit schaamte bijvoor
beeld. Ik ben blij dat ik met dieren
werk, die liegen niet. Weet je wat nu
zo eigenaardig is? Als we het over een
moord hebben zoals op die Britse sol
daat in Londen kortgeleden, dan noe
men we dat beestachtig. Terwijl het ty
pisch menselijk is om iets te doen uit
ideële of religieuze motieven. Een an
der doden om iets anders dan macht of
territoriumdrift zou een chimpansee
niet doen."
