26 CULTUUR
Volendam is niet
alleen het dorp van
de palingsound,
maar kent ook een
rijke historie als
kunstenaarskolonie.
Het Marie Tak van
Poortvliet Museum
in Domburg brengt
die opnieuw onder
de aandacht.
Domburg aan de Zuiderzee
door Rolf Bosboom
DOMBURG - De souvenirshops en
andere winkels op De Dijk ken
nen we, evenals de klederdracht
van Frau Antje, FC Volendam,
The Cats, BZN, Jan Smit en Nick
Simon. De kunsthistorische
kant is minder bekend. Toch stre
ken er eind negentiende en begin
twintigste eeuw vele kunstenaars
uit binnen- en buitenland neer
en functioneerde het dorp als een
soort Domburg aan - toen nog -
de Zuiderzee.
Volendam mocht dan ook zeker
niet ontbreken in de reeks ten
toonstellingen die het Marie Tak
van Poortvliet Museum wijdt aan
andere kunstenaarskolonies. Gast
conservator is André Groeneveld
van het Zuiderzeemuseum in
Enkhuizen, die voor zijn eigen
museum vier jaar geleden al een
grote expositie over Volendam sa
menstelde.
Zo'n 1700 kunstenaars deden het
vissersdorp rond 1900 aan, zegt
Groeneveld. „Daarmee was Volen
dam de grootste kunstenaarskolo
nie van Nederland en misschien
wel van Europa. Er was één groot
verschil met Domburg. Daar had
den de kunstenaars veelal een ei
gen onderkomen, terwijl de kun
stenaars in Volendam geen huis
bezaten maar in Hotel Spaander
verbleven."
Leendert Spaander (1855-1955)
was behalve een kunstliefhebber
een gewiekste ondernemer. In
1881 opende hij een hotel aan de
Haven en nodigde buitenlandse
kunstenaars uit naar Volendam te
Ivor Kamke: Poseren op het Spieringpad (ca. 1905).
komen om er te te werken. De
kosten van de logies werden deels
in schilderijen voldaan, waardoor
Hotel Spaander - dat nog immer
bestaat - een omvangrijke kunst
collectie opbouwde.
Spaander had de inrichting van
zijn hotel afgestemd op de kunste
naars, aldus Groeneveld. „Kamer 1
had een oud-Volendams interi
eur, met onder meer een bedstee
en een open haard. Die zie je te
rug op veel werken."
Spaander had ook zeven mooie
dochters, van wie er drie aan een
kunstenaar bleven hangen. Die
drie schoonzoons - de Nederlan
der Wilm Wouters, de Duitser
Georg Hering en de Fransman Au-
gustin Hanicotte - spelen een
voorname rol in de kunstenaars
kolonie én op de tentoonstelling
in Domburg. „Daarnaast heb ik
gezocht naar een link met Dom
burg, zoals bij Max Cramer, die
op beide plaatsen heeft gewerkt."
Het zijn niet de grootste namen
die in Volendam waren te vinden.
Geen mensen van het kaliber
Toorop en Mondriaan. „Het was
meer een soort middenmoot. De
betekenis van Volendam als kun
stenaarsdorp is vooral dat er zo
veel kunstenaars uit het buiten
land kwamen, met name uit Ame
rika en Duitsland. Daardoor werd
het dorp wereldwijd bekend en
kon het uitgroeien tot symbool
van Nederland."
Groeneveld heeft de wanden van
het Marie Tak van Poortvliet Mu
seum een gewaagde, okerachtige
kleur gegeven. „Daarop komen de
werken het beste uit." Bovendien,
zo zegt hij, past de wat opzichtig
overkomende uitstraling goed bij
Volendam.
Artist kom binne, zo heet de exposi
tie, een directe verwijzing naar
het uithangbord van Carl Win
dels dat Spaander liet maken voor
boven de entree van zijn hotel.
Leendert Spaander en diens eega
Aaltje verwelkomen, afgebeeld op
schilderijen, ook de bezoeker in
Domburg.
Groeneveld laat uiteenlopend
werk zien. „Het is heel divers wat
er werd gemaakt. Allerlei stijlen,
net als in Domburg. Wat ik ver
der heb bedacht is om de bezoe
ker een soort rondgang door Vo
lendam te laten maken." De expo
sitie voert langs diverse afdelin
gen: Vrouwen, Mannen, Dorp en
Haven Botters. „Bij diverse schil
derijen heb ik foto's opgehangen
om te laten zien dat de situatie
ook echt zo was."
Het zijn vooral de portretten die
indruk maken, zoals de vrouwen
in klederdracht. Niet zelden ke
ren dezelfde figuren terug. „Hille
was bijvoorbeeld het mooiste
meisje van het dorp. Zij sprak
echt tot de verbeelding. Haar zie
je dan ook op veel schilderijen af
gebeeld." Een ander favoriet on
derwerp vormden de oude vissers
- handen als kolenschoppen, ge
groefde gelaten die een verhaal
vertellen - die gehurkt tegen de
gevels op de Dijk hun tijd verbei
den.
Ook de haven, indertijd nog in
volle bedrijvigheid, keert in vele
gedaanten terug. Groeneveld: „Op
het hoogtepunt lagen er in het
weekend ongeveer tweehonderd
botters in de haven."
Opvallend is de karakteristieke
kleur van de zeilen, de jasjes van
de vissers en het verf op de huis
jes. „Magenta was toen net ver
krijgbaar in een tube", verklaart
Groeneveld. „Die kleur was uiter
mate geschikt voor Volendam."
'Artist kom binne', zomertentoon-
stelling t/m 10 november in Marie
Tak van Poortvliet Museum in Dom
burg. Geopend: dinsdag t/m zondag,
13.00-17.00 uur.
Het boek Volendam kunstenaarsdorp
- Het erfgoed van Hotel Spaander van
Brian Barrett en André Groeneveld is
bij de expositie te koop (20 euro).
9 Max Cramer: Portret van Hille Butter (1907).
Teun van Essen: Meerzijde (1915)
Willy Sluiter: Portret van 't Jagertje.
