Planten roepen om hulp,
waarschuwen en luisteren
de buren af Niet alleen in
sprookjes en tekenfilms,
maar ook in de vensterbank.
14 SPECTRUM
wetenschap
Pratende planten leken altijd het domein van tekenfilms en sprookjes, zoals hier in de Disneyfilm 'Alice in Wonderland', foto Walt Disney Pictures
Een plant in nood
roept om hulp
door Imco Lanting
Planten zijn overgele
verd aan de willekeur
van mens en dier. Dat
denken we tenminste.
Maar de wetenschap
doet de laatste jaren
zulke revolutionaire
ontdekkingen dat we moeten conclu
deren dat hun capaciteiten tot nu toe
werden onderschat. Letterlijk aan de
koffietafel van de Wageningen Univer
siteit bedacht entomoloog (insecten-
deskundige) Marcel Dicke in de jaren
tachtig samen met een paar collega's
dat het de moeite waard was eens wat
gerichter naar specifieke eigenschap
pen van planten te kijken. Dicke: „De
wetenschap zag planten als passieve
wezens gezien. Alle credits gingen
naar de insecten die op de kleur en
geur van de bloemen afkwamen. Plan
ten ondergingen alles lijdzaam. Die
zienswijze wilden we toetsen door de
plant beter te bestuderen."
Inmiddels is het 2013 en spreken we
Dicke net na thuiskomst van een con
gres in Californië waarop ook het on
derwerp 'communicerende planten'
op het programma stond. Dicke: „Te
genwoordig kun je met gemak een
paar honderd wetenschappers bij el
kaar krijgen die zich met dit onder
werp bezighouden. De manier waar
op binnen de wetenschap naar plan
ten wordt gekeken is in dertig jaar fun
damenteel veranderd. Het was be
kend dat vijanden van plantenetende
insecten en mijten door middel van
geurstoffen naar hun prooi worden ge
lokt. Het idee was dat dat gebeurde
door geurstoffen, afkomstig van de
prooi zelf. Die aanname zijn we als
eerste gaan onderzoeken. Wat zouden
we zelf doen als een spintmijt ons
opat en als je zou weten dat die spint-
mijt vijande» heeft: roofmijten. Dan
zouden we die roofmijten te hulp roe
pen. En dat is precies wat de plant
doet. De enige mogelijkheid om te
overleven is de vijand van die spint-
mijt, de roofmijt, aan te trekken. Die
'schreeuw om hulp' vertaalt de plant
in geurstoffen waarmee de vijand van
de mijt wordt 'geroepen'."
Dicke ontdekte het verschijnsel bij bo-
nenplanten, maar inmiddels is het vol
gens de entomoloog voor tientallen
plantensoorten bewezen en de lijst
zal alleen maar langer worden. De vol
gende kwestie waarmee hij werd ge
confronteerd was de vraag of planten
ook onderling communiceren. Waar
schuwt een plant die wordt aangevre
ten door spintmijt 'buurplanten' voor
het gevaar? Dicke: „Die hypothese is
evolutionair gezien zeer onwaarschijn
lijk, want waarom zou een plant zijn
concurrenten waarschuwen? Waar
planten wél baat bij hebben, en daar
richtten we ons onderzoek dan ook
op, is dat ze hun buren kunnen 'afluis
teren', zodat ze weten wanneer gevaar
dreigt. Ze kunnen dan vroegtijdig
maatregelen nemen."
Nadat andere onderzoeken dit princi
pe van 'afluisteren' hadden bevestigd,
onderzocht de Amerikaanse entomo
loog Rick Karban of planten omrin
gende familieleden 'helpen'. Dicke:
„Dat onderzoek is nog in volle gang,
maar de eerste tekenen wijzen erop
dat een bedreigde plant wel degelijk
signalen uitzendt naar verwanten in
de buurt en dat de onderlinge commu
nicatie beter is dan met vreemden."
Inzicht in de wereld van planten kan
de mens van groot nut zijn. Dicke:
„Onze kijk op de natuur is grondig
veranderd sinds we planten zien als
biologische organismen die 'slim' we
ten te overleven."
De plantencommunicatie zou volgens
Dicke wel eens het ei van Columbus
kunnen zijn bij een effectieve aanpak
van milieu- en klimaatproblemen. „In
de natuur komen geen plagen voor, in
tegenstelling tot de landbouw, waar
bovendien enorme hoeveelheden mi-
HET GEHEIME LEVEN VAN PLANTEN
Een belangrijke oorzaak
van de argwaan om onder
zoek te doen naar planten
communicatie werd veroor
zaakt door het in de jaren
zeventig verschenen boek
The secret life of plants
(Het geheime leven van
planten) van Peter Tomp
kins en Christopher Bird.
Zij beschreven experimen
ten die zouden aantonen
dat planten emoties voe
len.
Zo sloeg een leugendetec
tor, waar een plant op was
aangesloten, uit op het mo
ment dat de onderzoeker
alleen nog maar had be
dacht om een blad in
brand te steken. Ook zou
den planten van klassieke
muziek houden; kasplan
ten groeiden erdoor naar
de speakers toe. Bij rock
muziek zoals Led Zeppelin
en Jimi Hendrix bogen ze
vol afschuw de ander kant
op.
Marcel Dicke over The se
cret life of plants: „Prach
tig boek, maar het is wel
pure science fiction."
lieuvervuilende en ongezonde bestrij
dingsmiddelen worden gebruikt. Plan
ten verdelen hun energie van nature
over twee belangrijke taken: groei en
zelfverdediging. Als ze te weinig licht
krijgen, steken ze meer energie in
groei en als ze worden bedreigd,
krijgt de groei minder aandacht. In de
landbouw ligt de focus binnen de se
lectie van gewassen van oudsher op
kwaliteit en soms op resistentie tegen
ziekten en plagen. Wat we in de toe
komst zouden kunnen doen, is gewas
sen verbouwen die het beste zijn in
het aantrekken van de vijanden van
hun vijanden. Daardoor zou je geen
bestrijdingsmiddelen meer nodig heb
ben. Alleen verschilt de kracht waar
mee planten om 'hulp' roepen per
soort en je wilt natuurlijk geen 'fluis
terende' gewassen, die amper 'hoor
baar' zijn."
Van komkommers is intussen vastge
steld dat er 'roepers' en 'fluisteraars'
zijn. Een 'roeper' scheidt een sterke
geurstof af zodra hij wordt bedreigd
door spint. Daardoor komen roofmij
ten in actie die de spint te lijf gaan.
Dicke: „Het was al gangbaar dat tuin
ders natuurlijke vijanden laten rond
vliegen in hun kassen voor het bestrij
den van plagen. De kassen lijken
soms wel op minidierentuinen."
De toekomst van de landbouw ligt
wat Dicke betreft dus bij 'hard roepen
de' gewassen. De huidige manier van
landbouw is volgens de Wageningse
onderzoeker eigenlijk een destructie
ve. „We maken de gewassen eerst
kreupel en vervolgens moeten we ze
beschermen met pesticiden. Nu we
fundamenteel inzicht krijgen in het
natuurlijke functioneren van planten,
kunnen we de over onszelf afgeroe
pen voedsel- en klimaatcrisis mis
schien nog voorkomen."
reageren?
'W spectrum@depersdienst.nl
