8 SPECTRUM
Jl.
door Johan Bosveld
Hij staat voorover
gebogen over de
bak met klassieke
cd's. Een onopval
lende man op leef
tijd die langzaam
door de cd's bla
dert, totdat hij heeft gevonden wat hij
kennelijk zocht. Hij houdt de cd dicht
bij zijn ogen en tuurt naar de kleine
letters. Van opzij zie ik dat hij muziek
van Richard Wagner heeft uitgezocht.
Als hij me aankijkt, knik ik hem vrien
delijk toe. „Ach ja, Wagner. Het blijft
mooi hè?", mompelt hij met iets ver-
ontschuldigends in zijn stem.
„U zegt het alsof het een excuus is",
antwoord ik. De Wagner-liefhebber
vertelt dat hij Joods is en dat hij daar
om eigenlijk niet van Wagner zou mo
gen houden. Het is in een notendop
het probleem waarmee liefhebbers
van de Duitse componist worden ge
confronteerd: Wagner schreef de
mooiste muziek, maar was óók een ex
treme antisemiet.
Richard Wagner staat momenteel cen
traal in bijna duizend theaters overal
in de wereld. Dit jaar wordt herdacht
dat de componist 200 jaar geleden
werd geboren. Zo werd vorige maand
in Wagners geboortestad Leipzig een
standbeeld van de componist ont
huld. Het bronzen, kleurrijke beeld is
net zo groot als Wagner: 1.66 meter.
Maar het meest opvallende is de enor
me, bronzen schaduw achter de com
ponist. Wil kunstenaar Stephan Bal-
kenhol met die schaduw aangeven dat
het werk van Wagner groter was dan
de man zelf? Of is het een symbool
voor iemand die zijn schaduw vooruit
heeft geworpen? De meest gehoord in
terpretatie is echter dat Balkenhol wil
benadrukken dat Wagner en zijn mu
ziek ook een donkere schaduwkant
hebben. Want hoe indrukwekkend
Wagners muziek ook is, altijd blijft de
geest van zijn antisemitisme erboven
zweven. Het geeft menige luisteraar
een ongemakkelijk gevoel. Want mag
je van muziek genieten die is geschre
ven door een Jodenhater? En in hoe
verre waren Wagners ideeën van in
vloed op zijn muziek, zijn Wagners
opera's antisemitisch? Om meteen
een antwoord op die laatste vraag te
geven: daarover zijn de deskundigen
het oneens. Eén ding is in ieder geval
zeker: het leven van de componist
was net zo complex als zijn muziek.
Richard Wagner werd op 22 mei 1813
geboren als zoon van een politieklerk.
Als schooljongen had hij het al hoog
in de bol: hij accepteerde geen gezag,
niet van zijn vader en niet van zijn le
raren op school. Hij studeerde muziek
in zijn geboortestad, trouwde en
moest vervolgens geregeld vluchten
voor schuldeisers. Wagner hield van
luxe, terwijl hij er geen geld voor had.
Op zoek naar geldschieters reisde hij
door heel Europa. Als kapelmeester in
Dresden voegde hij zich bij de anar
chisten van de Rus Michail Bakoenin.
En toen in heel Europa in 1848 arbei
dersrevoluties uitbraken, stond Wag
ner in Dresden zelfs op de barricades.
Na het mislukken van de revolutie,
foto Franz Hanfstaengl/beeldbewerking DPd
vluchtte hij naar Zwitserland. Hij kon
naar Duitsland terugkeren, dankzij de
Beierse koning Ludwig II. De excen
trieke heerser bood hem een vrijgelei
de en liet een speciaal voor Wagners
muziek bestemd operahuis bouwen
in Bayreuth. Nog altijd worden hier
jaarlijks de Bayreuther Festspiele ge
houden, gewijd aan Wagners muziek.
Wagner was een rasopportunist. Hij
gebruikte wie hij nodig had en ver
raadde wie niet meer in zijn straatje
paste. Zijn vriendschappen werden be
paald door de financiële vrijgevigheid
van zijn beschermheren. Toen hij, op
de vlucht voor de zoveelste schuld-
