Succesvol verouderen
6 GEZOND
CRIJS GEBIED
DE WETENSCHAP RUZIET: WAAR KOMEN BIJNA-DOODERVARINGEN VANDAAN?
Marcel Olde Rikkert
w
ilt u het ge
heim weten
om succes
vol oud te
worden? U
redt het in ieder geval niet met
een mediterraan dieet, of een
leven lang zonder drank en ro
ken! Nee, succesvol ouder wor
den staat of valt met goed te
gen je verlies kunnen. Dat is ge
makkelijker gezegd dan gedaan.
Het lijkt kiezen tussen Lance
Armstrong en Joop Zoetemelk: je
wordt een sukkelige winnaar, of
een succesvolle verliezer. Maar er
is veel meer keus!
Verlies heb je immers in allerlei
soorten en maten, met even zove
le reactiepatronen. Het loopt van
verlies van een portemonnee, via
balansverlies door een beroerte,
tot verlies van een dierbare. En
hoe ouder je wordt, hoe meer ver
lies. Ermee omgaan varieert van
stampvoetend verzet tot zwijgen
de berusting. Maar in essentie
kun je tegen het verlies aan het
werk gaan, of het proberen te ver
werken. Beide kunnen passend
zijn en elkaar aanvullen.
Toen ik vorig jaar in de States
mijn portefeuille verloor, was de
keus simpel. Actie was geboden.
Daardoor vond ik hem tot mijn
grote opluchting terug in het res
taurant waar we gegeten hadden.
Een slimme, vergeetachtige heer,
die ik op mijn polikliniek zag om
dat hij steeds vaker zaken verloor,
knoopte er meteen een preventie
ve actie aan vast Hij liet zijn waar
devolle spullen met elegante ket
tinkjes in zijn broek- of jaszak
vastnaaien. Een gouden idee dat
ik niet wil verliezen voor later.
Het wordt veel lastiger bij verlies
van lichamelijke of geestelijke ge
zondheid. De eerste vraag aan de
dokter is of er nog iets aan te
doen is. De tweede belangrijke
vraag is, of je er zelf actief tegen
aan wilt Leeftijd is daarbij niet be
palend. Mijn ïoi-jarige patiënte
met een beroerte wilde nog graag
verder en werd goed geholpen
met een behandeling die de bloed-
prop oploste. Daarna trainde ze
zichzelf en kreeg de spierkracht
in haar rechterarm bijna geheel te
rug. Zo gunstig loopt het echter
niet altijd en niet iedereen kan
dan goed omgaan met blijvend
verlies. IJdelheid zit nogal eens in
de weg, vooral bij dames, als ze
hun jeugdige gezicht verliezen.
Oudere mannen kunnen vaak
niet goed tegen krachts- en
machtsverlies. Ze kunnen dit
slechter, naarmate hun ego, en
daarmee doorgaans hun handteke
ning, groter is.
Idealiter kun je onherstelbaar ver
lies het beste compenseren door
een andere activiteit beter te ont
wikkelen. Zoals bijvoorbeeld de
schilder Matisse, die op latere leef
tijd collages ging knippen, toen
een beroerte zijn schilderhand uit
schakelde. Soms is dat allemaal
een etappe te ver. Na een zelfde
beroerte kan iemand het ook op
geven, omdat hij al te veel verlies
heeft geleden. Dat mag! Maar kies
zelf om als Armstrong, Zoete
melk, Matisse, met de rode lan
taarn of in de bezemwagen de fi
nish halen.
Marcel Olde Rikkert is professor in de
geriatrie.
Dat bijna-doodervaringen bestaan (BDE),
daar is geen discussie over. Maar over de
verklaring van deze ervaringen botst het
des te meer.
Met name cardioloog Pim van Lommei en
neurobioloog Dick Swaab staan in deze dis
cussie recht tegenover elkaar. Beiden zijn
vooraanstaande wetenschappers die ook
nog eens bestsellers hebben geschreven.
Van Lommei maakte naam met zijn boek
'Eindeloos bewustzijn', waarvan er inmid
dels meer dan 100.000 zijn verkocht. Hij
deed als hartspecialist onderzoek met 344
patiënten die een hartstilstand hadden ge
had. Van deze groep bleken 62 mensen (18
procent) herinneringen te hebben aan het
moment dat hun hersenactiviteit was weg
gevallen.
De inhoud van die ervaringen verschilde,
maar een rode draad was dat zij vertelden
over een ruimte waar verleden, heden en
toekomst tegelijk aanwezig waren en waar
alles met elkaar samenhing. Ze kregen hel
dere inzichten, zagen opeens verbanden die
ze nooit eerder zagen, begrepen alles. Posi
tieve emoties voerden de boventoon. Velen
beseften dat zij dood waren, totdat ze merk
ten, vaak tot hun spijt, dat ze terug moes
ten naar hun lichaam.
In latere, nieuwe interviews bleek dat de
bijna-doodervaringen het leven van deze
deelnemers aan het onderzoek vaak ingrij
pend hadden veranderd. Hun angst voor de
dood was verdwenen en ze hechtten veel
minder waarde aan materiële zaken.
Een BDE is een echte 'inzichtervaring' vol
gens Van Lommei. Dat kan overigens ook
negatieve gevolgen hebben: sommigen ver
vreemdden van hun partner en scheidden.
Van Lommei concludeerde uit zijn onder
zoek dat bewustzijn onmogelijk een biologi
sche basis kan hebben. Hoe kun je anders
verklaren dat er herinneringen worden vast
gelegd op het moment dat het brein geen
enkele activiteit meer vertoont?
Centraal in zijn boek staat de gedachte dat
het bewustzijn weieens buiten ons lichaam
zou kunnen bestaan, buiten tijd en plaats,
zonder einde of begin. De hersenen funge
ren daarbij slechts als een soort ontvanger
van bewustzijn, niet altijd als de producent.
Net als je op een radio zenders kunt ontvan
gen, die gewoon doorgaan als je het appa
raat uit hebt staan.
Veel mensen die een BDE hadden gehad,
reageerden enthousiast op het boek: einde
lijk erkenning! Maar de reactie van Dick
Swaab was hard, zonder dat Van Lommei
daar overigens erg van onder de indruk
lijkt. In zijn eigen bestseller 'Wij zijn ons
brein', schreef Swaab: „De buitenissige theo
rie van Van Lommei is totaal onwetenschap
pelijk, terwijl er voor ieder aspect van.de
BDE een goede verklaring is vanuit hersen
onderzoek."
Swaab legt uit dat met name één plek in de
hersenen erg gevoelig is voor zuurstofte
kort. Dat is de plek waar informatie van
spieren, het evenwichtszintuig en het zien
wordt samengevoegd. Werkt die niet meer,
dan krijg je het gevoel buiten je eigen
lichaam te zweven. „Alles bij elkaar", besluit
Swaab, „is er geen enkele reden een BDE te
zien als bewijs voor waarnemen buiten de
hersenen om, of als bewijs iets te hebben
meegemaakt van een leven na de dood."
