Zeeuws dialect in
de tropen! In de
Braziliaanse deel
staat Espirito San
to, waar halverwe
ge de negentiende
eeuw honderden
Zeeuwen naar emi
greerden, is het
nog te horen. Hoe
lang nog?
1 fSV!
- Ir
lil
ggyfl
2 SPECTRUM
REPORTAGE
«De mensen
zijn uit
Zeeland
weggegaan
omdat het
daar slecht
was en
toen
kwamen ze
hier en was
het nog
slechter.
Het Zeeuws in Brazilië
door Arjan van Westen
Garrafao
Brazilië
Vitória
In 2008 verscheen het boek
Op een dag zullen ze ons vin
den, Een Zeeuwse geschiedenis
in Brazilië van Ton Roos en
Margje Eshuis. Dit echtpaar
kwam in 1975 als missionair
werkers terecht in Espirito
Santo. Ze kwamen in dit 'Siberië van
Brazilië' in contact met nazaten van
een toen nog zo goed als vergeten emi-
grantengroep. Het boek van het zen
dingsechtpaar gaf een overzicht van
de Zeeuwse emigratie naar Brazilië en
werd onder de titel Os Capixabas Ho-
landeses in het Braziliaans vertaald en
onder de nazaten verspreid.
Haast onvoorstelbaar dat het ruim an
derhalve eeuw duurde voordat deze
geschiedenis, die van invloed was op
duizenden levens in Zeeland en Brazi
lië, in boekvorm verscheen. Ruim ze
venhonderd Zeeuwen uit Zeeuws-
Vlaanderen, Schouwen-Duiveland en
Zuid-Beveland emigreerden in de ja
ren 1858-1862 naar Brazilië. Het waren
veelal ongeletterde, arme landarbei
ders die geen idee hadden wat hen
ver weg in de tropen te wachten
stond. Met mooie praatjes en het voor
uitzicht van eigen land werden ze
overgehaald. Emigratie naar Brazilië
werd in Zeeland een nieuwswaardig
onderwerp. „Voor den overtogt behoe
ve zij slechts 5 te betalen", schreef
de Goessche Courant in 1859. Vijf gul
den voor - wat later bleek - een twee
maanden durende boottocht met nau
welijks voldoende proviand en onhy
giënische omstandigheden. Sommige
migranten overleefden de lange zee
reis niet.
Landverhuizers uit Zeeuws-Vlaande
ren kwamen aan in de havenstad
Vitória. Daar moesten ze per kano
nog zestig kilometer over een rivier
naar het handelscentrum Santa Leo-
poldina. De tocht was dan nog niet
ten einde want bepakt en al moesten
ze nog dertig kilometer lopen door
het tropische berglandschap. In de hit
te door het met giftige slangen bevolk
te oerwoud naar de hen toegezegde
P\
Alfredo Heule: „Feestke maken en slokjes drinken."
percelen. Op de eindbestemming
bleek het zelfstandig boeren een bik
kelhard bestaan. Zo waren de beloof
de comfortabele huizen in wat Holan-
da zou gaan heten, hutten van-boom
stammen met een dak van palmblade
ren. Het afbetalen van de grond - rim
boe en rotsen eigenlijk - werd een
last. Veel migranten werden in plaats
van grondbezitters gewoon weer land
arbeiders.
De 43-jarige Leonora Boone uit
Garrafëo stamt af van deze pioniers.
Ze probeert standvastig de Zeeuwse
migrantengeschiedenis onder de aan
dacht te brengen. Leonora Boone
geeft les aan de Familielandbouw
school in Garrafao. Op deze school
krijgen de leerlingen afwisselend een
week les en een week vrij om thuis op
het land werken. Deze week zijn de
kinderen thuis en in het klaslokaal is
vooral het gezang van vele tropische
vogels te horen. En de stem van
Boone, die over haar voorouders ver
telt. „De mensen zijn uit Zeeland weg
gegaan omdat het daar slecht was en
toen kwamen ze hier en was het nog
slechter. Die regering van hier toener-
tiet had van alles beloofd. Er was
niets."
Ze is 'Antonio' Roos en 'Margarita' Es-
huis dankbaar dat ze deze geschiede
nis uitzochten. „Er stond in da boek
zovele da'k nie wistte." Boone spreekt
Nederlands/Zeeuws en vermengt het
met Portugese en Duitse woorden.
Het doet haar goed Nederlanders te
ontmoeten. „Nederlands spreken, da
doe'k nie vele." Ze bezit een taalcur
sus Nederlands met cassettes. Onte
vreden is ze over haar vorderingen.
„Moe meer tiet maken."
Dankzij het onderzoek van Roos en
Eshuis weet ze veel meer over haar
Zeeuwse voorvaderen. Van moeders
kant komt haar familie uit Pomme-
ren. De vader en opa van Leonora
overleden toen ze nog kind was. Al
leen haar oma had iets verteld over de
Nederlandse wortels.
Boone is op school actief met een
klompendansgroep. „Scholen uit
Vitória nodigen ons uit." Ze is zelfs
met de groep klompendansers naar
het honderden kilometers verderop
gelegen Rio de Janeiro geweest. „Die
Hollandse klompen spreken tot de ver
beelding", stelt ze trots. Sommige
klompendansers hebben Nederlands
bloed in zich. „Er zitten ok pikzwar
ten bie die mee dansen."
Boone leerde Zeeuws van haar groot
moeder. Op een tante na zijn er geen
dorpsgenoten meer met wie ze het
dialect mee kan spreken. Haar stude
rende dochters spoort ze aan Neder
lands te leren. Ondanks moeders aan
dringen en hun leergierigheid spre
ken haar dochters geen Nederlands
„Alles met de tiet, zegge ze. Das niet
goed! Ze moeten de taal leren! Nu!"
Dat de kennis van het Nederlands zo
goed als verdwenen is, heeft verschil
lende oorzaken. Trouwden de Zeeuw
se migranten eerst onderling, al gauw
moesten ze door een tekort aan huwe
lijkspartners op zoek naar andere na
tionaliteiten. De Hollanders integreer
den zo voor een groot deel in de
Duits/ Braziliaanse gemeenschap. De
Braziliaanse regering deed tot dertig
Leonora Boone
jaar terug er ook alles aan om het land
eentalig te maken. „Toen ik klein was,
mocht ik geen Zeeuws spreken." De re
gering verbood het spreken van andere
talen dan Braziliaans.
De Nederlandse migrantengeschiede
nis wordt volgens Boone volledig over
troffen door de Duitse. In het 35 kilo
meter verderop gelegen en Duits aan
doende Santa Maria is een migranten
museum. Er valt niets te zien over de
honderden Zeeuwen die in Espirito
Santo een leven opbouwden.
Boone wil in een leegstaand klaslokaal
een museum maken voor de Neder
landse migranten. Er komt een hoekje
met spullen van markante Zeeuwse
Brazilianen. Zoals de in 2005 op 76-jari-
ge leeftijd overleden Isaack Lauvers.
Hij werd vanwege zijn verzameling
slangen 'de slangendokter' genoemd.
Een bijzondere man die zijn huis ter
beschikking stelde aan de Familieland
bouwschool. Oud-leerlingen herinne
ren zich volgens Boone dat de aanwe
zigheid van slangen de concentratie
vaak niet ten goede kwam.
De verzameling Zeeuws-Vlaamse
prentbriefkaarten van de drie jaar gele
den overleden Abraham Lauret krijgt
een plaats in het museum. Boone mist
deze twee mannen. „Abraham was zo
fanatiek. Als er slecht gesproken werd
over Nederland dan werd ie boos." En
hij had er regelmatig een urenlange
busrit naar Vitória voor over om te kij
ken of er schepen uit Nederland lagen.
Boone vertelt dat Lauret graag naar Ne
derland had willen gaan. „Zijn zoon
vond het te duur en hield vader thuis.
Die zoon is nogal knijperig."
Santa Leopoldina heeft met zijn oude
koopmanshuizen potentie om uit te
groeien tot een toeristische trekpleis
ter. Het stadje werd dankzij de koffie
handel een belangrijk centrum. De
Zeeuwen moesten lang wachten voor
dat ze profiteerden van de koffiehan
del. De katholieke grootgrondbezitters
verkochten de koffieplantjes niet aan
de voornamelijk protestantse Zeeuw
en. Negerslaven hielpen de emigranten
aan de stekjes en rond 1900 kende de
Comunidade Holanda eindelijk enige
welvaart.
In Holanda is behalve de plaatsnaam
weinig meer dat verwijst naar de emi
grantengeschiedenis. De dorpswinkel,
Leonora Boone: „Die regering van hier toenertiet had van alles
beloofd. Er was niets."
