De rechter moet
weer oordelen
over asielzoekers
De zaak-Dolmatov toont hoe hard het
asielbeleid is geworden. Dat kan alleen
veranderen als de rechter weer inhou
delijk beslist over asielzaken.
SPECTRUM 33
66De verharding stoppen,
moet gebeuren door
zelfreinigend
vermogen
ZATERDAG 27 APRIL 2013
illustratie Censuur
ons afvragen wat betekenisvolle men
selijke controle precies inhoudt. Men
selijke afweging en interventie in si
tuaties als een gewapend conflict
moeten bijvoorbeeld méér zijn dan
dat er iemand snel op een knop
drukt wanneer er bij een machine
een rood lampje gaat branden. Ver
volgens dienen we ons af te vragen
of we een grotere autonomie voor
wapens wel moeten willen.
Het belangrijkste argument vóór au
tonome wapensystemen ligt voor de
hand: minder risico voor de eigen
troepen, dus uiteindelijk minder do
den op het slagveld. Dat is toch pre
cies wat we wél willen? Het pro
bleem is echter dat autonomie van
wapens zeker niet garandeert dat er
minder slachtoffers vallen. Vermoe
delijk geldt zelfs het tegendeel. Eén
van de regels van het internationaal
humanitair recht is namelijk de
plicht om onderscheid te maken tus
sen militairen en burgers. Een ande
re belangrijke regel is het maken van
een complexe afweging tussen mili
taire noodzaak en humanitair leed,
het zogeheten beginsel van proportio
naliteit. Het is zeer de vraag of auto
nome wapens wel kunnen voldoen
aan deze belangrijke regels. Een ro
bot ontbreekt het aan menselijk ob
servatievermogen om onderscheid te
maken tussen burgers en soldaten.
Militairen zijn bovendien in staat
een ander persoon als mens te identi
ficeren (in plaats van alleen als 'ob
ject'), en moeten in staat zijn compas
sie te ervaren ten opzichte van een
medemens. Bij een autonoom sys
teem lijkt eventuele empathie met
een potentieel slachtoffer bij voor
baat al uitgesloten.
Ook maakt de optie dergelijke wa
pens in te zetten, de drempel om
over te gaan tot inzet van militair ge
weld mogelijk lager. Bij de bewapen
de drones lijkt dat ook al te gebeu
ren. Met name voor burgers in con
flictgebieden brengen autonome wa
pens dan ook een groter risico op
slachtoffers met zich mee.
Ondanks al zijn gebreken en poten
tie tot falen, is de mens aan het roer
nog altijd wenselijker dan het volle
dig aan machines overlaten van iets
ingewikkelds als het oordeel over le
ven en dood. Want wie voelt zich
nog verantwoordelijk voor de bur
gers in een conflictgebied, zowel tij
dens als na een oorlog, en wie is er
aansprakelijk? De robots zeer zeker
niet. Dringen de realiteit, complexi
teit en ernst van een conflict wel ten
volle tot ons door wanneer machines
in onze plaats naar verre oorden wor
den gestuurd om orde op zaken te
stellen? Een gewapend conflict is zo
veel méér dan alleen het uitschake
len van doelwitten; net zo belangrijk
is het wegnemen van de omstandig
heden die tot oorlog hebben geleid.
Wie zet zich nog in voor politieke op
lossingen als we in steeds mindere
mate fysiek in een conflictgebied aan
wezig zijn en het belang van duurza
me vrede voor de burgers daar niet
langer zelf ervaren?
Technologische ontwikkelingen gaan
razendsnel, en dat is goed. Denk bij
voorbeeld aan robots die nu onont-
plofte landmijnen onschadelijk ma
ken. Maar het idee van wapens die
zélf beslissen over leven en dood is
beangstigend, en moreel en juridisch
zeer bezwaarlijk. Ontwikkeling, pro
ductie en gebruik van killer robots
moeten daarom verboden worden,
voordat het te laat is.
door Patricia Scholtes
Advocaat Patri
cia Scholtes,
houdt zich be
zig met vreem
delingenrecht,
asielrecht,
jeugdrecht en
strafrecht. Zij
verdedigt al
bijna vijftien
jaar de rechten
van asielzoe
kers en andere
migranten.
De Russische poli
tiek activist Alek-
sandr Dolmatov
zat ten onrechte
in de gevangenis,
blijkt uit het rap
port van de In
spectie Veiligheid en Justitie. Dolma
tov kreeg geen medische zorg en
stond niet onder toezicht, ondanks
eerdere zelfmoordpogingen. Donder
dagnacht 17 januari verhing de Rus
zich met het koord van zijn waszak.
Het grote publiek, dat normaal al snel
zijn mening klaar heeft als het gaat
om asielzoekers en vreemdelingen,
vroeg zich af hoe dit kon gebeuren.
Staatssecretaris Fred Teeven kende
het antwoord wel: een ambtelijke cul
tuur van onverschilligheid. De inci
denten hadden een structurele com
ponent, werden soms veroorzaakt
door systeemfouten en soms door per
soonlijk handelen; maar ambtelijke
onverschilligheid lag er ten grondslag
aan. Vandaar ook dat de vinkjes ver
keerd stonden in het computersys
teem INDiGO en Dolmatov als verwij
derbaar werd aangemerkt.
Als we de woorden van de staatssecre
taris voor waar aannemen, hoe is deze
cultuur dan tot stand gekomen? Er is
dan ook maar één vraag relevant: wan
neer werden we onverschillig en ver
dween de humaniteit? Mensen moe
ten en zullen zich aanpassen, altijd.
Gek genoeg ligt hierin de oplossing,
maar tegelijk ook de oorzaak van het
probleem. Wanneer je gebukt gaat on
der de uitvoering van onze strenge
vreemdelingenwet, gericht op zoveel
mogelijk mensen afwijzen, uit te zet
ten en nieuwe 'gelukszoekers' te de
motiveren, dan kunnen zorgvuldig
heid en menselijkheid onder druk ko
men te staan. Aanpassing gebeurt dan
op een ongewenste manier en leidt
tot onverschilligheid. De geldende
waarde binnen de vreemdelingenke
ten is 'een rechtvaardig en streng asiel
beleid'. Echter, in de afgelopen decen
nia heeft streng het gewonnen van
rechtvaardig. De verscherping van
ons vreemdelingenrecht en verhar
ding van de opstelling tegen vreemde
lingen en asielzoekers zijn al lang gele
den ingezet. Niet zoals velen wellicht
zullen denken bij aantreden van de
LPF of Rita Verdonk, maar al vanaf be
gin jaren '90 toen het aantal vluchte
lingen fors steeg. In 1994 werd de
24-uurs asielprocedure ingevoerd, la
ter opgerekt tot 48 procesuren. Oor
spronkelijk was het de bedoeling rug
zaktoeristen (die asiel aanvroegen om
gratis kost- en inwoning te krijgen in
een asielzoekerscentrum) en flinter
dunne zaken versneld te kunnen af
doen. De procedure van 'echte' asiel
zoekers zou nog steeds met grote zorg
worden afgehandeld. Met de jaren
werd de procedure echter op een
steeds grotere groep mensen toege
past. Na jarenlange kritieken van on
der meer Human Rights Watch en
UNHCR wordt de asielprocedure in
2010 eindelijk met meer waarborgen
omkleed. Een ander voorbeeld van de
voortdurende verharding heeft te ma
ken met detentie, opvang en zorg
voor degenen die gevlucht zijn. Het
recht op opvang eindigt namelijk na
afloop van de vertrektermijn, maxi
maal vier weken na uitspraak van de
rechtbank. Voorheen was er nog een
heel stappenplan om de terugkeer
naar eigen land te realiseren. De op
vang wordt nu vrijwel direct beëin
digd, ook al loopt er nog een hoger be
roep tegen afwijzing van de asielaan
vraag. Mensen worden op straat gezet
of in bewaring gesteld; een bewaring
waarop de Penitentiaire Beginselen
wet van toepassing is. Voor asielzoe
kers zijn er alleen minder faciliteiten
dan voor degenen die voor een straf
baar feit gevangen zitten. De nationa
le ombudsman schreef over de uit
zichtloze detentie recent een kritisch
rapport. De voortdurende verharding
van het asielbeleid moet door een zelf
reinigend vermogen een halt worden
toegeroepen. De rechter mag, sinds de
Vreemdelingenwet uit 2000, de beslis
sing over toelating tot Nederland al
leen nog zeer terughoudend toetsen.
De IND heeft een grote beleidsvrij
heid om een beslissing te nemen. De
rechter mag alleen toetsen of de IND
in redelijkheid tot de beslissing heeft
kunnen komen en mag geen eigen
oordeel vormen over de zaak zelf. In
de loop der jaren is ter uitvoering van
het beleid altijd de onderkant van de
ze bandbreedte gezocht en de grens
van het toelaatbare van wat nog hu
maan is. De rechter moet toekijken
naar deze ontwikkelingen. Wil Tee
ven echt werk maken van zijn belofte,
dan zou hij moeten voorstaan dat
rechters weer in staat worden gesteld
zich een eigen oordeel te vormen over
de beslissing van de IND.
reageren?
opinie@depersdienst.nl
